รายงานโดย ปรีดี บุญซื่อ
ในเดือนมกราคม 2021 คณะนักวิทยาศาสตร์ขององค์การอนามัยโลก (WHO) เดินทางไปจีน เพื่อสอบสวนแหล่งที่มาของไวรัสโควิด-19 คณะสืบสวนของ WHO อยู่ในจีน 4 สัปดาห์ ที่รวมถึงการกักตัว 2 สัปดาห์ ในวันที่ 9 กุมภาพันธ์ คณะของ WHO ร่วมกับนักวิทยาศาสตร์จีน ได้แถลงข่าวต่อสื่อมวลชน ถึงผลการสอบสวนเบื้องต้นว่า แหล่งที่มาของไวรัสโควิด-19 เกิดขึ้นตามธรรมชาติ และตัดทิ้งแนวคิดที่ว่า ไวรัสหลุดออกมาจากจากห้องทดลอง
คณะสอบสวนของ WHO ได้ค้นหาหลักฐานของไวรัสโควิด-19 ตามสถานที่ต่างๆในเมืองอู่ฮั่น เช่นโรงพยาบาล ตลาดสด และห้องทดลองของรัฐบาล ทำการสัมภาษณ์ และขอข้อมูลจากเจ้าหน้าที่จีน ในปลายเดือนมีนาคม WHO ได้เปิดเผยรายงานการสอบสวน ที่มีความหนา 319 หน้า โดยกล่าวว่า จีนยังไม่มีข้อมูล หรือการวิจัยที่จะบ่งบอกได้ว่า ไวรัสเกิดการแพร่ระบาดขึ้นมาได้อย่างไร และเกิดขึ้นครั้งแรกเมื่อไหร่
หนึ่งไวรัสกับสามแหล่งที่มา
บทความของ foeignaffairs.com ชื่อ What the WHO Investigation Reveals About the Origins of COVID-19 กล่าวว่า นับตั้งแต่เกิดการแพร่ระบาดของโควิด-19 มีแนวคิดอยู่ 3 ทฤษฎีเรื่องช่องทาง ที่ไวรัสโควิด-19 จะเข้าสู่คน
ช่องทางที่ (1) นักวิทยาศาสตร์จำนวนมากมีความเห็นว่า ความเป็นไปได้มากที่สุด คือการการแพร่ระบาดจากสัตว์สู่มนุษย์ โคโรนาไวรัสสายพันธุ์อื่นๆของมนุษย์ และลำดับพันธุกรรมของไวรัสโควิด-19 บ่งชี้ว่า ไวรัสกระโดดจากสัตว์สู่คนโดยตรง หรืออาจจะผ่านสัตว์ที่เป็นตัวกลางอีกทอดหนึ่ง คณะ WHO กล่าวว่า มีความเป็นไปได้ทั้ง 2 ทางดังกล่าว
ประเด็นปัญหาก็คือว่า คณะวิทยาศาสตร์ของ WHO ไม่สามารถระบุได้ว่า สัตว์อะไรที่เป็นตัวกลางการแพร่เชื้อไวรัสสู่คน นักวิจัยจีนได้ทดสอบสัตว์เลี้ยงและสัตว์ป่าทั่วประเทศจีน แต่ก็ไม่พบตัวอย่างที่แสดงผลบวกกับไวรัสโควิด-19 นักวิจัยจีนจะยังศึกษากับสัตว์ต่างๆมากขึ้น เพื่อหาไวรัสสายพันธุ์โคโรนา ที่เกี่ยวข้องกับโควิด-19
ช่องทางที่ (2) คือสิ่งที่สื่อมวลชนจีนได้เสนอแนวคิดที่ว่า การแพร่ระบาดจากห่วงโซ่อาหารแช่แข็ง” (cold-chain transmission) แนวคิดนี้มีนัยยะว่า ไวรัสสามารถเข้ามายังจีน ผ่านสินค้าที่นำเข้ามาจากประเทศอื่น ไวรัสโควิด-19 สามารถอยู่รอดได้ในสภาพแช่แข็ง ตลาดสดของอู่ฮั่นก็ขายอาหารแช่แข็ง โดยนำเข้าสินค้าแช่แข็ง ที่มาจาก 37 ประเทศ และจากภูมิภาคอื่นๆ แต่รายงานของ WHO บอกว่า ไม่มีหลักฐานที่จะทำให้ได้ข้อสรุปว่า อาหารเป็นแหล่งแพร่เชื้อไวรัส
ช่องทางที่ (3) คือเชื้อไวรัสโควิด-19 หลุดออกมาจากห้องทอลอง ช่วงที่ผ่านมา นักวิทยาศาสตร์และนักการเมืองที่อยู่นอกประเทศจีน เสนอแนวคิดที่ว่า ไวรัสอาจหลุดออกมาจากอุบัติเหตุในห้องทดลองของจีน คนเหล่านี้เรียกร้องให้คณะผู้เชี่ยวชาญ WHO หาทางสืบสวนความเป็นไปได้ในประเด็นนี้
คณะสืบสวน WHO และฝ่ายจีนเห็นพ้องเป็นเอกฉันท์ว่า เรื่องไวรัสหลุดจากห้องทดลอง เป็นแนวคิดที่น่าเชื่อถือน้อยที่สุด แม้โลกจะมีความกังวลในเรื่องความปลอดภัยทางชีวะของจีน แต่หากไวรัสจะหลุดจากห้องทดลองได้ ก็จะต้องมีการปรุงแต่งทางพันธุกรรม หรือเกิดอุบัติเหตุขึ้นในห้องทดลอง ก่อนเดือนธันวาคม 2019
ในบันทึกการประชุมกับฝ่ายจีน เจ้าหน้าที่จากสถาบันไวรัสวิทยาของอู่ฮั่น (The Wuhan Institute of Virology) บอกกับคณะผู้เชี่ยวชาญ WHO ว่า แม้สถาบันนี้จะวิจัยเรื่องไวรัสจากค้างคาว แต่ไม่มีดำเนินการเกี่ยวกับสายพันธุ์ไวรัสโคโรนา ที่ทำให้เกิดการแพร่ระบาดของโควิด-19 และพนักงานของสถาบันไวรัสวิทยาก็ได้รับการฝึกฝนในเรื่องระบบความปลอดภัย
เกิดขึ้นเมื่อไหร่และที่ไหน
คณะ WHO ต้องการหาคำตอบไม่เพียงแต่คำถามที่ว่า ไวรัสมาจากไหนเท่านั้น แต่ยังต้องการรู้ว่า การแพร่เชื้อเกิดขึ้นครั้งแรกเมื่อไหร่และที่ไหน คณะผู้เชี่ยวชาญ WHO มีข้อสรุปว่า เป็นไปได้ที่ไวรัสโควิด-19 จะมาจากค้างคาว ก่อนที่จะแพร่ระบาดสู่คน ผ่านสัตว์ที่เป็นตัวกลาง แต่ยังไม่มีหลักฐานพอที่จะระบุว่า การแพร่ระบาดครั้งแรกของไวรัสเข้าสู่คน มาจากสัตว์อะไร
นักวิทยาศาสตร์จีนพบคนป่วยรายแรก ที่เรียกว่า “คนไข้หมายเลขศูนย์” (patient zero) ในวันที่ 8 ธันวาคม 2019 ต่อจากนั้น นักวิจัยจีนได้ตรวจสอบบันทึกทางการแพทย์ของคนที่มีปัญหาระบบทางเดินหายใจ 76,000 คน ที่เกิดขึ้นในเดือนตุลาคมและพฤศจิกายน 2019 โดยการตรวจเชื้อไม่มีผลเป็นบวกกับโควิด-19
ในช่วงการแพร่ระบาดในระยะแรก ตลาดสดอาหารทะเลหัวหนานของอู่ฮั่น ที่ถูกสั่งปิดเมื่อวันที่ 1 มกราคม 2020 ถูกมองว่าเป็นต้นกำเนิดของไวรัสโควิด-19 แต่จากข้อมูลในปัจจุบัน ตลาดสดเป็นเพียงแหล่งที่ทำให้คนติดเชื้อโควิด-19 เพิ่มมากขึ้น คนติดเชื้อโควิด-19 จำนวน 174 รายในเดือนธันวาคม 2019 มีเพียง 28% หรือ 49 รายเท่านั้น ที่ไปตลาดสดแห่งนี้ 23% เกี่ยวข้องกับตลาดอื่น และ 45% ไม่เกี่ยวข้องกับตลาดสดใดๆ
รายงานของ WHO จึงกล่าวว่า “ยังไม่สามารถมีข้อสรุปที่หนักแน่น ในเรื่องบทบาทของตลาดหัวหนาน ที่เกี่ยวกับการเป็นต้นกำเนิดของการแพร่ระบาด หรือว่าเชื้อโรคถูกนำเข้ามาสู่ตลาดนี้ได้อย่างไร” คนไข้รายแรกหรือหมายเลขศูนย์ ก็ไม่ได้เกี่ยวข้องกับตลาดสดหัวหนาน
ปฏิกิริยาต่อรายงาน WHO
หลังจากที่คณะผู้เชี่ยวชาญของ WHO ได้มีการแถลงข่าวครั้งแรก นายเจค ซัลลิแวน ที่ปรึกษาด้านความมั่นคงของประธานาธิบดีโจ ไบเดน ก็ออกแถลงการณ์ว่า การที่สหรัฐฯมีนโยบายกลับไปเข้าร่วมงานกับ WHO หมายถึงการทำให้ WHO มีมาตรฐานสูงสุด การปกป้องความน่าเชื่อถือของ WHO มีความสำคัญอันดับแรก รายงานของคณะผู้เชี่ยวชาญ WHO จะต้องเป็นอิสระ การค้นพบใดๆจะต้องไม่ถูกแทรกแซงจากรัฐบาลจีน
ส่วน ดร.โรเบิร์ต เรดฟิลด์ (Robert Redfield) อดีตผู้อำนวยการ ศูนย์ควบคุมและป้องกันโรคระบาด (CDCP) ของสหรัฐฯให้สัมภาษณ์ CNN ว่า เขาเห็นด้วยกับแนวคิดที่ว่า โคโรนาไวรัสหลุดออกมาจากห้องทดลองในอู่ฮั่น แต่หน่วยงานข่าวกรองของสหรัฐฯยังคงยืนยันความเห็นเดิมที่ว่า ไวรัสโควิด-19 ไม่ได้เกิดจากการสร้างขึ้นมาของมนุษย์ หรือจากการปรุงแต่งทางพันธุกรรม จึงยังไม่มีการประเมินความเห็นใหม่ในเรื่องนี้
ส่วน ดร. แอนทอนี เฟาซี ผู้เชี่ยวชาญโรคระบาดสหรัฐฯให้ความเห็นว่า มีหลายหนทางที่ไวรัสจะกลายพันธุ์สู่คนเรา ทางหนึ่งคือในห้องทดลอง และอีกทางหนึ่งที่เป็นไปได้มาก คือการระบาดในชุมชนของจีนมาหลายสัปดาห์ เมื่อตรวจจับทางคลินิกได้แล้ว ไวรัสนี้ก็มีการปรับตัวอย่างดีมาแล้ว
อย่างไรก็ตาม คณะผู้เชี่ยวชาญของ WHO เสนอให้มีการวิจัยเพิ่มมากขึ้น ได้แก่การทดสอบมากขึ้น กับสัตว์ป่ากับสัตว์เลี้ยงในจีนและในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ทำการศึกษากรณีการติดเชื้อในระยะแรกเพิ่มมากขึ้น และสอบสวนเส้นทางอาหารสดที่เข้าสู่ตลาดอู่ฮั่น ผู้เชี่ยวชาญเห็นว่า การสอบสวนต้นต่อไวรัสโควิด-19 ที่ล่าช้า จะทำให้เกิดอันตรายต่อความสามารถ ที่จะป้องกันการแพร่ระบาดครั้งต่อไป
เอกสารประกอบ
WHO Inquiry on the Pandemic’s Origin: What We Know, March 30, 2021 nytimes.com
Virus Origins Remain Unclear in WHO-China Inquiry, March 29, 2021, nytimes.com
What the WHO Investigation Reveals About the Origins of COVID-19, Yanzhong Huang, March 31, 2021, foreignaffairs.com
ข่าวหรือบทความที่เกี่ยวข้อง
