ธนากร คมกฤส
เชื่อหรือไม่ว่า ปีหนึ่งๆ มีคนไทยประสบปัญหาจากการเล่นพนันจำนวนไม่น้อย รายงานสถานการณ์การพนันในสังคมไทย ปี 2562 ของศูนย์ศึกษาปัญหาการพนัน พบว่า มีคนไทยที่มีพฤติกรรมเข้าข่ายการเล่นพนันที่เป็นปัญหา 210,090 คน อีกกว่า 3.70 ล้านคนอยู่ในกลุ่มเสี่ยงที่จะมีปัญหา ขณะที่ผู้ที่เล่นพนันจนถึงขั้นติด คือไม่อาจเลิกเล่นพนันได้ ทั้งที่มีความต้องการอยากเลิก มีจำนวนมากถึง 5.23 ล้านคน
สิ่งที่ตามมาจากการเล่นพนันที่เป็นปัญหาและจากการติดการพนัน คือ 9.8% ของผู้เล่นพนันในปี 2562 หรือประมาณ 2.9 ล้านคน ระบุว่าได้รับผลกระทบจากการเล่นพนัน นับตั้งแต่การขาดเงินใช้จ่ายประจำวัน เกิดความเครียด มีปากเสียงกับคนในครอบครัว สุขภาพเสื่อม เสียการงาน/การเรียน และเป็นหนี้ ซึ่งมีคนไทยไม่น้อยกว่า 1.068 ล้านคนที่มีหนี้สินจากการพนัน เฉลี่ยแล้วแต่ละคนมีหนี้ 10,738 บาท คิดเป็นมูลค่ารวมทางเศรษฐกิจเท่ากับ 11,468 ล้านบาทเลยทีเดียว
ทุกข์ของผู้เล่นพนันจนเป็นปัญหา
จากการศึกษากระทู้ในเว็บไซต์พันทิปที่เป็นคำถามเกี่ยวกับการพนัน ในช่วง 12 เดือนที่ผ่านมา (กันยายน 2562 ถึงสิงหาคม 2563) พบว่ามีผู้ตั้งกระทู้ทั้งหมด 138 ราย จำแนกเป็นเพศชาย 72 ราย หญิง 52 ราย ไม่ระบุเพศ 14 ราย ข้อมูลเห็นได้ชัดว่าผู้ที่ประสบปัญหาจากการพนัน 52% เป็นเพศชาย 37% เป็นเพศหญิง ที่เหลือไม่ระบุเพศ โดยช่วงอายุของผู้ประสบปัญหา (เท่าที่มีการกล่าวถึง) พบว่าต่ำที่สุดอายุ 13 ปี และสูงที่สุดอายุ 31 ปี จุดที่น่าสังเกตคือ ผู้ที่ได้รับผลกระทบกระเทือนจากสัมพันธภาพในครอบครัวโดยส่วนใหญ่เป็นผู้หญิง
เมื่อประเมินสภาพความรุนแรงของปัญหาโดยคร่าวๆ จากคำบรรยายในกระทู้ประเมินได้ว่า มีผู้ที่ยังอยู่ในระหว่างการมีปัญหา (ไฟแดง) คือ ติดการพนัน ติดหนี้และเครียดหนัก และมีผลกระเทือนเรื่องสัมพันธภาพในครอบครัว ถึง 78 ราย (56.5%) ขณะที่กลุ่มที่ผ่านพ้นปัญหามาแล้วแต่อาจยังไม่น่าไว้วางใจ (ไฟส้ม) มีราว 31 ราย (22.5%) ที่โดนหลอกหรือเชื่อว่าตัวเองโดนหลอกหรือโดนโกงมี 6 ราย (4%) ที่เหลือเป็นการถามข้อสงสัยเกี่ยวกับการจัดการเงินและข้อกฎหมาย ราว 11.5% ทั้งนี้มีผู้กล่าวถึงจำนวนเงินที่สูญเสียไปกับการพนัน มีเพียง 3 รายกล่าวถึงเงินหลักพัน 27 รายกล่าวว่าสูญเงินถึงหลักหมื่น และ 26 รายกล่าวว่าเสียเงินถึงหลักแสน และอีก 2 รายกล่าวว่าเสียถึงหลักล้านบาท
ของมันต้องมี
รศ.วิทยากร เชียงกูล กล่าวไว้ในหนังสือ “เสพติดพนัน ความใหญ่โตของปัญหาและแนวทางแก้ไข” จัดพิมพ์โดย ศูนย์ศึกษาปัญหาการพนัน (2562) ว่า การติดการพนันเป็นปัญหาความผิดปกติทางด้านชีวภาพ จิตใจ และสังคม ที่มีผลเสียหายต่อผู้ติดการพนันและครอบครัวอย่างรุนแรงและกว้างขวาง จําเป็นต้องมีการหาทางป้องกันและพัฒนาแนวทางแก้ไขปัญหาที่มีประสิทธิภาพ ใช้การบําบัดเยียวยาหลายวิธีการ ทั้งโดยการใช้ยาและการบําบัดทางจิตแบบต่างๆ หรือใช้หลายวิธีผสมกัน
แนวทางการบําบัดช่วยเหลือผู้ประสบปัญหาจากการพนันที่สําคัญๆ ได้แก่
1) การบําบัดด้วยตัวเอง แนวทางนี้ผู้ติดการพนันจะเป็นผู้กํากับปัญหาการติดการพนันด้วยตัวเอง เพราะผู้ติดการพนันส่วนใหญ่ไม่ค่อยยอมรับว่าตัวเองติดการพนันและหรือมักจะปกปิดไม่ให้คนใกล้ชิดและคนอื่นๆ ที่ตนสัมพันธ์ด้วยรู้ ส่วนหนึ่งเพราะมาตรฐานทางศีลธรรมในสังคมส่วนใหญ่มองว่าการติดการพนันเป็นความบกพร่องทางพฤติกรรมและ/หรือศีลธรรม ทําให้คนติดการพนันส่วนใหญ่มักจะละอาย ต้องการปกปิดตัวเอง ไม่คิดจะบอกใครหรือไปขอความช่วยเหลือจากนักบําบัด การบําบัดด้วยตนเองจึงเป็นทางเลือกที่สําคัญอันดับต้นสําหรับคนส่วนนี้ สังคมควรมีคู่มือแนะแนวให้ผู้ติดการพนันประเมินตัวเองและอ่านข้อมูลปรับเปลี่ยนทัศนคติของตนอย่างเป็นขั้นตอน รวมทั้งมีเว็บไซต์ที่ให้ข้อมูลเรื่องนี้จํานวนมากๆ รวมถึงมีศูนย์ให้คำปรึกษาทางโทรศัพท์ และอื่นๆ เหล่านี้สามารถช่วยให้ผู้ติดการพนันบางคนบําบัดตัวเองได้ผลในระดับหนึ่ง
2) การสนับสนุนช่วยเหลือจากคนใกล้ชิดในครอบครัว เพื่อนสนิท และกลุ่มอาสาสมัครแบบ Gamblers Anonymous เพราะคนที่ติดการพนันหลายคนมีปัญหาเรื่องความแปลกแยก โดดเดี่ยว เข้ากับคนอื่นไม่ได้ ทั้งๆ ที่มีความต้องการลึกๆ ที่จะมีเพื่อนมีสังคม บางคนใช้การเล่นการพนันบางประเภทเป็นการไปพบเพื่อนและเข้าสังคมกับคนเล่นการพนันด้วยกัน ดังนั้น หากคู่ครอง พ่อแม่ หรือเพื่อนสนิท มีความรู้ความเข้าใจเรื่องจิตวิทยาของคนติดการพนัน และให้การช่วยเหลือสนับสนุนในแนวทางที่ถูก (เช่น ให้ความรัก ความหวังดีแทนการต่อต้านโจมตี) จะมีส่วนช่วยให้คนติดการพนันเลิกหรือลดการเล่นการพนันลงได้ ศูนย์ให้คําปรึกษาเพื่อจะช่วยแก้ไขปัญหาการพนันหลายแห่งเข้าใจความสําคัญในเรื่องนี้ และพยายามสนับสนุนให้ครอบครัวคนใกล้ชิดผู้ติดการพนัน มีความรู้ความเข้าใจเรื่องจิตวิทยาและแนวทางการช่วยเหลือผู้ติดการพนันเพิ่มขึ้น และคอยให้คําแนะนําว่าคนใกล้ชิดควรจะเข้าใจปัญหานี้อย่างไร
กลุ่ม Gamblers Anonymous – GA หรือกลุ่มบําบัดการติดการพนันแบบนิรนาม เป็นกลุ่มที่ตั้งขึ้นเพื่อพูดคุยปรึกษาหารือให้ผู้สมัครเข้าร่วมรับการบําบัดกับกลุ่มอยู่เป็นประจํา เพื่อให้ผู้รับการบําบัดยอมรับว่าตนมีปัญหา และมีพี่เลี้ยงคอยให้คําปรึกษาหารือ เป็นกลุ่มที่มีการจัดตั้งแพร่หลาย เข้าถึงได้ง่ายในหลายประเทศ และมีผลดีในระดับหนึ่ง
3) การให้คําปรึกษาทางโทรศัพท์และเว็บไซต์ (help line) หลายประเทศมีศูนย์ให้คําปรึกษาเรื่องปัญหาการพนัน ซึ่งอาจเป็นของกระทรวงสาธารณสุข กระทรวงพัฒนามนุษย์และสังคม สมาคมจิตแพทย์ นักจิตวิทยา มูลนิธิและคลินิกเอกชนที่ทํางานเรื่องนี้
สายด่วนให้คำปรึกษาทางโทรศัพท์เป็นแนวทางการช่วยเหลือเบื้องต้นที่ได้ผลดีในระดับหนึ่ง เพราะคนติดการพนันไม่ใช่คนที่จะตัดสินใจไปสมัครเข้ารับการบำบัดที่ใดที่หนึ่งได้ง่ายๆ การปรึกษาทางโทรศัพท์ทำได้ง่ายกว่าเพราะไม่จำเป็นต้องไปแสดงตัว ไม่จำเป็นต้องแจ้งชื่อจริง นอกจากการติดต่อทางโทรศัพท์แล้วก็อาจติดต่อทางอินเทอร์เน็ตได้ด้วย เพราะคนบางคนจะรู้สึกผ่อนคลายมากกว่าการไปพบนักบำบัดแบบเผชิญหน้า
4) การช่วยเหลือแบบรวบรัดหรือการช่วยเหลือเบื้องต้น การให้คำปรึกษาแนะนำโดยจิตแพทย์ นักจิตวิทยา หรือนักบำบัดที่ได้การฝึกฝนมา แบบสั้นๆ 20-30 นาที เพียง 1-2 ครั้ง มีส่วนช่วยเหลือคนติดการพนันที่ยังไม่ได้มีปัญหารุนแรงได้
การให้คำปรึกษาแนะนำทางโทรศัพท์หรือทางเว็บไซต์อย่างใช้เวลาและเอาจริงเอาจัง ซึ่งเป็นบริการฟรี มีคนเข้าถึงได้ง่าย ถือเป็นการช่วยเหลือแบบที่มีส่วนได้ผล เพราะการที่คนติดการพนันคนใดคนหนึ่งเริ่มยอมรับว่าตนมีปัญหาและแสวงหาช่องทางปรึกษาผู้รู้ด้านนี้ ถือว่าเป็นความก้าวหน้าขั้นหนึ่ง เมื่อเทียบกับคนติดการพนันจำนวนมากที่ไม่ยอมรับว่าตนมีปัญหา พยายามปิดบัง และ/หรือไม่คิดจะปรึกษาใคร เพราะคิดว่าเป็นเรื่องส่วนตัวที่น่าอับอายหรือเป็นเรื่องที่ยุ่งยาก ต้องเสียค่าใช้จ่ายในการไปรับคำปรึกษาสูง ฯลฯ
5) การบำบัดทางจิตวิทยา หรือการบำบัดกับที่ปรึกษาแบบพูดคุย มีทั้งแบบคนเดียว แบบครอบครัว หรือแบบกลุ่ม หรือทําหลายแบบผสมกัน ปัญหาการติดการพนัน เป็นปัญหาทางสุขภาวะที่เกี่ยวเนื่องกับจิตวิทยาการรู้คิดและพฤติกรรมของคน การไปปรึกษาขอคําแนะนําจากจิตแพทย์ แพทย์ นักจิตวิทยา หรือนักบําบัดที่ได้รับการฝึกอบรมมาในเรื่องนี้ จึงเป็นแนวทางการบําบัดที่ได้ผล โดยเฉพาะสําหรับคนที่ติดการพนันระดับที่มีปัญหาค่อนข้างมาก คนที่ไม่สามารถบําบัดด้วยตนเอง หรือไม่มีญาติใกล้ชิดที่ช่วยเหลือได้ คนที่มีปัญหาอื่นซํ้าซ้อน เช่น ติดเหล้า สารเสพติดอื่น และหรือมีปัญหาความผิดปกติ (disorder) ด้านจิตใจ อารมณ์ ประเภทใดประเภทหนึ่ง
ปัจจุบันหน่วยให้บริการคำปรึกษาปัญหาการพนันในประเทศไทย มีสายด่วนสุขภาพจิต 1323 ของกรมสุขภาพจิต กระทรวงสาธารณสุข ซึ่งเป็นการให้บริการทางโทรศัพท์ ที่มีทั้งการตอบคำถามด้วยโปรแกรมอัตโนมัติ และการสนทนากับผู้ให้คำปรึกษาโดยตรง นอกจากนี้ ในกรณีที่ผู้ขอรับบริการต้องการการบริการแบบเข้าพบแพทย์ จิตแพทย์ หรือนักจิตวิทยา ก็สามารถขอรับบริการได้ที่สถาบันสุขภาพจิตเด็กและวัยรุ่นราชนครินทร์ รวมถึงโรงพยาบาลในสังกัดอีก 19 แห่งทั่วประเทศ
อย่างไรก็ตาม บริการที่มีอยู่อาจยังไม่เพียงพอต่อการเข้าถึงของประชาชน ด้วยข้อจำกัดของบริการทางโทรศัพท์ที่รองรับได้จำกัด หากมีหน่วยให้บริการที่เพิ่มขึ้น เช่น องค์กรพัฒนาเอกชนต่างๆ โดยให้บริการด้วยช่องทางการเข้าถึงที่หลากหลาย ใช้แพลตฟอร์มการสื่อสารสมัยใหม่ เช่น LINE, Zoom, Google Meet หรืออื่นๆ เข้ามาช่วย รวมถึงการมีระบบการนัดหมายล่วงหน้าผ่านช่องทางโซเชียลมีเดีย เช่น เฟซบุ๊ก หรือ LINE Official ก็อาจจะสามารถตอบสนองกลุ่มผู้บริการที่มีความคุ้นเคยกับการใช้เทคโนโลยีสมัยใหม่ได้ง่าย ช่วยตอบสนองความต้องการของผู้ประสบความทุกข์จากการพนันในบ้านเราที่มีมากถึงหลักแสน-หลักล้านคนได้มากขึ้น
