รายงานโดย ปรีดี บุญซื่อ
ในบทความของ foreignaffairs.com เรื่อง The New Industrial Age (JAN2023) เขียนถึงความตกต่ำด้านการผลิตอุตสาหกรรมของสหรัฐอเมริกาไว้ว่า ในช่วงหลายสิบปีที่ผ่านมา สหรัฐฯได้หยุดบทบาทการเป็นโรงงานโลก โดยหันไปพึ่งสินค้านำเข้าแทน นับจากปี 1998 เป็นต้นมา การขาดดุลการค้าที่เพิ่มมากขึ้นของสหรัฐฯ มีต้นทุนคืองานอุตสาหกรรมการผลิตที่รายได้ดี สูญหายไป 5 ล้านงาน และโรงงานต้องปิดกิจการไปเกือบ 70,000 โรงงาน
จีนมีบทบาทสำคัญที่ทำให้สหรัฐฯ ลดการผลิตด้านอุตสาหกรรม การสูญเสียการจ้างงานเกิดขึ้น เมื่อในปี 2000 รัฐสภาสหรัฐฯอนุมัติให้จีนมีฐานะเป็นประเทศ “มีความสัมพันธ์ทางการค้าปกติแบบถาวร” (permanent normal trade relations) ก่อนที่จีนจะเข้าเป็นสมาชิก WTO ในปี 2001 ทุกวันนี้ สหรัฐฯขาดดุลการค้ากับจีนปีหนึ่ง 309 พันล้านดอลลาร์
“เรายังผลิตสิ่งของอยู่”
การขาดดุลการค้าของสหรัฐฯคือ สัญลักษณ์ที่สะท้อนการตกต่ำของรากฐานการผลิตอุตสาหกรรม การที่จีนได้รับฐานะทางการค้าปกติ การมีค่าแรงต่ำ เงินหยวนมีค่าต่ำกว่าความเป็นจริง เป็นปัจจัยสร้างแรงจูงใจให้ผู้ผลิตจากสหรัฐฯ ย้ายฐานการผลิตสินค้าที่ใช้แรงงานมากไปจีน ในระยะ 20 ปีที่ผ่านมา การจ้างงานในสหรัฐฯหายไป 3.7 ล้านงาน 73% ของการนำเข้าสหรัฐฯจากจีน เป็นสินค้าที่มาจากการประกอบการผลิต
นักวิเคราะห์บางคนเห็นว่า ระบบอัตโนมัติคือ สาเหตุสำคัญของการจ้างงานที่หายไป มากกว่าการที่โรงงานย้ายไปจีน แต่การเปรียบเทียบกับเยอรมัน ทำให้เห็นภาพชัดเจน ในปี 2000-2010 งานประกอบการผลิตของสหรัฐฯหายไป 33% เยอรมันที่ได้รับผลกระทบจากระบบอัตโนมัติเช่นเดียวกัน งานหายไป 11% ทั้งนี้เพราะเยอรมันยังได้เปรียบดุลการค้า
ในสมัยที่ยังดำรงตำแหน่งผู้นำประเทศ Tony Blair นายกรัฐมนตรีอังกฤษ ขอให้ Angela Merkel นายกรัฐมนตรีเยอรมนี อธิบายความสำเร็จของเยอรมนี โดยเธอกล่าวตอบว่า “เรายังผลิตสิ่งของอยู่” (We still make things) ในเยอรมนี เมื่อคนงานถูกปลดออกจากงานด้านสิ่งทอและเฟอร์นิเจอร์ ก็ย้ายไปทำงานด้านการผลิตเครื่องจักร เพราะเยอรมนีขยายการส่งออกสินค้าที่เป็นชิ้นส่วนเครื่องจักร
เยอรมนีสามารถรับแรงกระทบจากการเติบโตด้านอุตสาหกรรมของจีน โดยการขยายการส่งออกสินค้าอุตสาหกรรมของตัวเองมากขึ้น เยอรมนียังลงทุนมากในโครงการฝึกอบรมแรงงาน เพื่องานไฮเทคที่จะเกิดขึ้นในอนาคต ส่วนแรงงานในสหรัฐฯ เมื่อถูกปลดจากงานการประกอบการผลิต ก็ต้องไปหางานทำใหม่ในภาคบริการ ที่มีค่าแรงถูก การลดการผลิตด้านอุตสาหกรรม ส่งผลกระทบต่อกลุ่มคนชั้นกลางในสหรัฐฯ เพราะอุตสาหกรรมเป็นช่องทางของแรงงานที่ไม่จบมหาวิทยาลัย จะยกฐานะเป็นคนชั้นกลาง
รักษาการผลิตให้แข่งขันได้
หนังสือ Solved เขียนถึงความสำเร็จด้านการผลิตอุตสาหกรรมของเยอรมัน ท่ามกลางกระแสโลกาภิวัตน์ และการเป็นยักษ์ใหญ่อุตสาหกรรมของจีน ไว้ว่า ในปี 2012 การแข่งขันเรือใบโอลิมปิกที่ลอนดอน ตำรวจรักษาความเรียบร้อยต้องการแว่นกันน้ำมีคุณภาพสำหรับตำรวจน้ำหลายร้อยคน
ส่วนโครงการร่วมทุน Hochtief Murphy ขุดอุโมงค์ใต้แม่น้ำเธมส์ ต้องการรองเท้าบู๊ตคุณภาพสูง สำหรับคนงานขุดอุโมงค์ ส่วนบริษัทเซรามิกส์ Denby Pottery ที่อายุนาน 200 ปี ต้องการหาอุปกรณ์ทำงานให้พนักงาน 500 คน ที่ป้องกันการหายใจจากฝุ่นละอองและเสียง
ทั้งสามหน่วยงานของอังกฤษหันไปหาบริษัทเยอรมันชื่อ Uvex ที่เชี่ยวชาญการผลิตอุปกรณ์ความปลอดภัยในการทำงาน
Uvex เป็นบริษัทครอบครัว อยู่ทางใต้ของเยอรมัน ผลิตแว่นตานิรภัยใสแก่ตำรวจน้ำอังกฤษ ที่มีการเคลือบพิเศษ ทำให้เลนส์สะอาดนานมากขึ้นขณะอยู่ในทะเล ส่วน Hochtief Murphy พบว่า รองเท้าบู๊ตของ Uvex แพงสองเท่าของรองเท้ายี่ห้ออื่น แต่ใช้ได้นานกว่า 6 เท่า ทำให้บริษัทได้ของดีและประหยัดขึ้น ส่วน Denby Pottery ได้อุปกรณ์ความปลอดภัยจาก Uvex เป็นชุดที่ป้องกันเสียง ถุงมือทำงานที่ใช้งานได้ดีทั้งในสภาพเปียกและลื่น ทั้งสองบริษัทพบว่า สินค้าคุณภาพของ Uvex มีอายุการใช้งานทนทาน จึงทำให้ประหยัดในระยะยาว
หนังสือ Solved บอกว่า Uvex เป็นหนึ่งในบริษัทนับพันๆแห่งของเยอรมัน ที่ประสบความสำเร็จในอุตสาหกรรมการผลิต ในอีก 2 ปี Uvex จะก่อตั้งครบรอบ 100 ปี เป็นบริษัทที่ผลิตอุปกรณ์ความปลอดภัยในการทำงานและชุดการทำงาน ที่ดีที่สุดของโลก มีคนงาน 1,800 คน บริษัททั่วโลกหันมาที่ Uvex สำหรับชุดทำงานของคนงาน ไม่ว่าจะเป็นบริการรถพยาบาลของอังกฤษ บริษัทรถยนต์ญี่ปุ่น และบริษัทเหมืองแร่ในสหรัฐฯ Uvex มียอดขายปีหนึ่ง 500 ล้านดอลลาร์
1% แรงงานโลก แต่ 10% การส่งออกโลก
ในตะวันตก มีความหวาดกลัวกันว่า กระแสโลกาภิวัตน์และการแข่งขันทั่วโลก จะนำไปสู่การแข่งขันกัน ที่จะไปสู่มาตรฐานที่ต่ำลง ทั้งค่าแรง สิทธิแรงงาน วิธีการจ้างงาน และการรักษาสิ่งแวดล้อม การค้ากับประเทศค่าแรงต่ำ ทำให้การผลิตภาคอุตสาหกรรมลดลง ในออสเตรเลีย ภาคอุตสาหกรรมลดจากสัดส่วน 14% ในปี 1995 เหลือ 6% ในปี 2017 ในอังกฤษจาก 17% ในปี 1995 เหลือ 10% ในปี 2018 ในสหรัฐฯ ช่วงปี 1979-2009 งานด้านการประกอบการผลิตหายไป 41%
ส่วนเยอรมัน นับจากปี 1993 เป็นต้นมา การผลิตภาคอุตสาหกรรม ยังคงมีสัดส่วนเท่าเดิม 23% การเติบโตของเศรษฐกิจจีน กลายเป็นผลดีแก่เยอรมัน เยอรมันมีความได้เปรียบในการผลิตเครื่องมือและชิ้นส่วนของเครื่องจักรกล จีนกลายเป็นตลาดสำคัญของสินค้าอุตสาหกรรมเยอรมัน เพราะเครื่องจักรเป็นสิ่งที่ประเทศกำลังพัฒนาต้องการ
ช่วงปี 1988-2008 การค้ากับจีนช่วยสร้างงานในเยอรมันถึง 493,000 งาน ประโยชน์แบบเดียวกับที่เคยเกิดขึ้นกับการค้าของเยอรมันกับอดีตประเทศยุโรปตะวันออก การผลิตด้านอุตสาหกรรมที่ประสบความสำเร็จอย่างมาก ทำให้เยอรมันเป็นประเทศส่งออกมากกว่านำเข้า แรงงานการผลิตของเยอรมันมีสัดส่วนแค่ 1% ของโลก แต่ผลิตสินค้าที่มีสัดส่วน 10% ของการส่งออกทั้งโลก อุตสาหกรรมรถยนต์เยอรมันก็เน้นที่ตลาดราคาแพงที่สุด ไม่ว่าจะเป็นรถยนต์ BMW, Mercedes Benz, Audi และ Porsche ทำให้สามารถยึดครองตลาดส่วนนี้ และเป็นผู้นำตลาด
การลงทุนในคนงานบริษัท
หนังสือ Solved เขียนถึงความสำเร็จของอุตสาหกรรม SME ในเยอรมันว่า บริษัท Uvex เป็นหนึ่งในบริษัทผู้ผลิตขนาดกลางและเล็ก ในภาษาเยอรมันเรียกว่า Mittelstand ผู้ผลิต SME ของเยอรมันรุ่งเรืองขึ้นมาหลังจากสงครามโลกครั้งที่ 2 เมื่ออุตสาหกรรมของเยอรมันขยายตัวรองรับการฟื้นฟูประเทศ
Mittelstand จะเน้นสินค้าคุณภาพ และความสำเร็จในระยะยาว มุ่งการส่งออก และเป็นผู้นำในสินค้าเฉพาะอย่าง ทำให้ไม่ต้องแข่งกับบริษัทยักษ์ใหญ่ข้ามชาติ
จากการศึกษาของนักวิชาการสวิส มีบริษัท SME ของเยอรมัน 461 บริษัท ที่เป็นผู้นำโลกในผลิตภัณฑ์ต่างๆ Uvex คือตัวอย่างบริษัท Mittelstand คือเป็นอุตสาหกรรมการผลิตแบบครอบครัว สำนักงานอยู่ในเมืองเล็ก บริษัทมีความผูกพันกับคนงานและท้องถิ่น และไม่ย้ายการผลิตออกนอกประเทศ
ความสำเร็จของอุตสาหกรรมเยอรมันมาจากปัจจัยหนึ่ง คือความสัมพันธ์ด้านแรงงาน สมาคมนายจ้างและสหภาพแรงงานเจรจากันเรื่องค่าแรงด้านอุตสาหกรรม และมีผลใช้ทั่วประเทศ ค่าแรงในยอรมันสูงสุดในโลก อยู่ที่ชั่วโมงละ 40 ยูโร หรือ 44 ดอลลาร์ มากกว่าอังกฤษกว่า 50% แต่โรงงานแต่ละแห่งอาจไม่ใช้ค่าแรงที่ตกลงระดับประเทศ หากเห็นว่าจะทำให้ธุรกิจล้มละลาย หรือความสามารถในการแข่งขันลดลง
แต่ปัจจัยสำคัญที่สุด ในการสร้างความสำเร็จแก่อุตสาหกรรมเยอรมัน คือระบบการฝึกอบรม ในแต่ละปี มีคนเยอรมันประมาณครึ่งล้านคน ที่เข้าสู่ตลาดแรงงาน ระบบฝึกงานของเยอรมันเป็นส่วนหนึ่งของอาชีวศึกษา ที่สะท้อนความร่วมมือของรัฐกับเอกชน รัฐเป็นฝ่ายให้การศึกษาฟรี ส่วนเอกชนให้โอกาสการฝึกงาน และจ้างงานในที่สุด ตัวอย่างเช่น ในแต่ละปี Uvex จะรับนักเรียนอาชีวศึกษา มาฝึกงานจำนวนหนึ่ง และเสนอรับเข้าทำงานทั้งหมด 100% หากนักศึกษาสอบผ่านการฝึกงาน
หนังสือ Solved บอกว่า เยอรมันมีประวัติศาสตร์มายาวนานในเรื่องระบบการฝึกงาน ไม่เฉพาะกับอาชีพหลักๆ แต่ในทุกสาขาอาชีพ การฝึกงานในบริษัทผู้ผลิตทางอุตสาหกรรม จะประกอบการควบคุมเครื่องจักร การออกแบบทางเทคนิคของผลิตภัณฑ์ จนถึงงานการเป็นเจ้าหน้าที่อุตสาหกรรม ทำให้นักศึกษาฝึกงานสามารถทำงานด้านการจัดซื้อวัสดุ ไปจนถึงการตลาด
บทเรียนจากเยอรมัน
ความสำเร็จด้านอุตสาหกรรมของเยอรมัน ให้บทเรียนแก่โลกเราหลายอย่าง ประการแรก ควรส่งเสริมการผลิตสินค้าที่มีตลาดเฉพาะ ทั้งในแง่ตัวสินค้าและลูกค้า แทนที่จะสร้างโรงงานการผลิตสินค้าขนาดใหญ่ การเน้นการผลิตสินค้าเฉพาะตลาด มีโอกาสที่จะเป็นผู้นำโลก แต่สินค้าตลาดเฉพาะอย่าง ต้องมีการลงทุนด้านการวิจัยพัฒนา
ประการที่ 2 ส่งเสริมอุตสาหกรรม SME อุตสาหกรรมแบบนี้จะมีความเชื่อมโยงกับท้องถิ่นสูง รัฐสามารถให้การสนับสนุน SME โดยการจัดหาผู้เชี่ยวชาญมาช่วยเหลือ การฝึกอบรมแรงงาน และให้ทรัพยากรอื่นๆ ที่จะช่วย SME ปรับตัวกับเทคโนโลยีใหม่
ประการที่ 3 ลงทุนในเรื่องระบบการฝึกงานแก่นักศึกษาอาชีวะ เพราะสิ่งนี้เป็นช่องทางสำคัญ ที่จะทำให้นักศึกษามีทักษะและประสบการณ์การทำงาน การฝึกงานช่วยคนงานรุ่นใหม่ให้สามารถหางานง่ายขึ้น ในกรณีที่ธุรกิจเดิมล้มละลายไป ภาคอุตสาหกรรม สถานฝึกงาน และรัฐบาล สามารถทำงานร่วมกัน เพื่อมองถึงสาขาอาชีพใหม่ ที่กำลังจะเกิดขึ้นในอนาคต ทำให้นักศึกษาฝึกงานได้เรียนรู้งาน ที่ตลาดจะมีความต้องการต่อไป
เยอรมันเป็นตัวอย่างของเส้นทางสู่ความสำเร็จด้านอุตสาหกรรม คือการผลิตสินค้ามีคุณภาพ และเป็นที่ต้องการ แทนที่จะผลิตสินค้าแข่งกับประเทศต้นทุนต่ำ การผลิตสินค้าเฉพาะอย่าง และการมีชื่อเสียงด้านคุณภาพ กลยุทธ์ดังกล่าวช่วยป้องกันการผลิตของเยอรมันจากการแข่งขัน และช่วยสร้างโอกาสในตลาดโลก
เอกสารประกอบ
The New Industrial Age, Ro Khanna, January 2023, foreignaffairs.com
Solved: How other countries have cracked the world’s biggest problems and we can too, Andrew Wear, Black Inc., 2020.
ข่าวหรือบทความที่เกี่ยวข้อง
