วรากรณ์ สามโกเศศ
ทำไมบางคู่แต่งงานกัน “หม้อข้าวยังไม่ทันดำ” ก็หย่ากันเสียแล้ว บางคู่ 4-5 ปี บางคู่ 20-30 ปี บางคู่ 40-50 ปี แล้วก็ยังหย่ากัน ฯลฯ ทุกคู่ล้วนมีสาเหตุ มีเรื่องราวที่แตกต่างกันออกไป และแต่ละฝ่ายก็มีคำอธิบายที่มาจากความรู้สึกที่ไม่เหมือนกันอีกด้วย อย่างไรก็ดีมีความพยายามเชิงวิชาการในเรื่องความสัมพันธ์ระหว่างบุคคลด้านจิตวิทยาที่อธิบายความสัมพันธ์ของคนสองคนซึ่งอาจเป็นบทเรียนสำหรับคู่สามีภรรยาทั้งเก่าและใหม่ได้
Robert Sternberg (1949- )นักจิตวิทยาชาวอเมริกันผู้มีชื่อเสียง มีผลงานการศึกษาเรื่องความสัมพันธ์ระหว่างบุคคลไว้มากมาย งานศึกษาสำคัญเรื่องหนึ่งของเขาคือ Triangular Theory of Love (ทฤษฎีสามเหลี่ยมของความรัก) เขาบอกว่าความรักเชิงโรมานติกของคนสองคน มี 3 องค์ประกอบ คือ (1) Passion (2) Intimacy และ (3) Commitment
Passion (ความสิเนหา) เกี่ยวข้องกับพลังในเรื่องการดึงดูดทางเพศ เพศสัมพันธ์ และการกระทำอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้องกับความสัมพันธ์รักใคร่ Intimacy (ความใกล้ชิด) คือความรู้สึกใกล้ชิดสัมพันธ์กัน ความผูกพันและตรึงใจในความสัมพันธ์รักใคร่ ห่วงอาทรและเข้าใจกัน ส่วน Commitment (ความมุ่งมั่นผูกพัน) คือการตัดสินใจร่วมรักใคร่กัน มีพันธะทางใจและความรับผิดชอบ และมีความมุ่งมั่นผูกพันที่จะรักษาความสัมพันธ์ให้ยาวนาน
Sternberg แบ่งความรักออกเป็นหลายประเภท เช่น ความรักที่อยู่บนองค์ประกอบของความสิเน่หาอย่างเดียว บนองค์ประกอบของความสิเนหาบวกความใกล้ชิด บนองค์ประกอบของความใกล้ชิดและความมุ่งมั่นผูกพัน ฯลฯ เขาระบุว่าความรักที่อยู่ได้ยาวนานคือ Consummate love อันได้แก่ ความรักที่อยู่บน 3 องค์ประกอบ โดยผสมปนเปกันอย่างเหมาะสม ถ้าพูดเป็นภาษาธรรมดาก็คือความรักซึ่งเป็นพื้นฐานสำคัญของชีวิตคู่ ที่จะทำให้เกิดความยั่งยืนนั้นต้องมีความสิเนหา มีความรู้สึกใกล้ชิดสนิทกันและมีความมุ่งมั่นผูกพัน ผสมกันอย่างเหมาะเจาะและมีพลวัตรข้ามเวลาด้วย
แต่ละองค์ประกอบมิได้เป็นอิสระขาดจากกัน แต่ละองค์ประกอบถูกกระทบโดยองค์ประกอบอื่น และมีปฏิสัมพันธ์ต่อกันอีกด้วย นอกจากนี้ในแต่ละช่วงอายุ สัดส่วน การผสมขององค์ประกอบเหล่านี้ก็แปรเปลี่ยนไปอีกด้วย
ความสัมพันธ์ทางเพศทำให้เกิดความรู้สึกใกล้ชิด ผูกสัมพันธ์กันอย่างดูดดื่มและตรึงใจเพียงใดขึ้นอยู่กับสิ่งที่เกิดขึ้นระหว่างคนสองคน ความรักกันอย่างจริงใจและความพยายามเข้าใจความต้องการและความรู้สึกของกันและกันผ่านภาษาพูดและภาษากายจะช่วยสร้างความเชื่อมต่อระหว่าง 2 องค์ประกอบนี้ และหากโยงใยไปถึงเรื่องความมุ่งมั่นผูกพันที่จะอยู่ร่วมกันด้วยแล้ว ก็จะยิ่งทำให้มีชีวิตคู่ที่ยืนยาว
ความมุ่งมั่นผูกพันกินความหมายกว้างขวางไปถึงเรื่องการร่วมทุกข์ร่วมสุข ร่วมกระเป๋าเดียวกัน ไม่ทอดทิ้งกัน มุ่งมั่นสร้างความสัมพันธ์เพื่อให้มีชีวิตคู่ที่มีความสุขร่วมกันในระยะยาว องค์ประกอบนี้ที่อยู่บนความจริงใจจะมีอิทธิพลต่ออีก 2 องค์ประกอบ และมีปฏิกิริยาต่อกันกลับไปมา จนถักทอให้เป็นความสัมพันธ์ที่ยืนยาว
เมื่อพูดถึงความสัมพันธ์ระหว่างหญิงชาย ก็นึกถึงหนังสือเล่มหนึ่งที่หนุ่มสาวอ่านกันในยุคทศวรรษ 90 หนังสือดังเล่มนี้ช่วยทำให้เกิดความเข้าใจระหว่างเพศที่ดีมาก “Men Are from Mars, Women Are from Venus” (1992) โดย John Gray (แปลเป็นไทยโดยสงกรานต์ จิตสุทธิภากร “ผู้ชายมาจากดาวอังคาร ผู้หญิงมาจากดาวศุกร์”) โดยสรุปผู้เขียนบอกว่าสิ่งขับเคลื่อนผู้ชายคือความต้องการทางเพศ เพราะธรรมชาติสร้างให้ทำหน้าที่แพร่ขยายพันธุ์ (procreate) มิฉะนั้นจะสูญพันธุ์ ส่วนผู้หญิงนั้นเป็นเพศที่ดูแลครอบครัว เมื่อผู้หญิงท้องได้ ธรรมชาติจึงสร้างให้ต้องการการดูแล มีความมั่นคง คู่ชีวิตมีความจงรักภักดี มิฉะนั้นเธอกับลูกไม่สามารถมีชีวิตรอดได้ สาเหตุที่ทำให้โลกวุ่นวายและน้ำตาท่วมโลกทุกยุคทุกสมัยก็เพราะ แต่ละเพศทึกทักคาดหวังว่าอีกฝ่ายมีความต้องการเหมือนตน
ผู้ชายนั้นต้องการความตื่นเต้นเร้าใจเสมอ ต้องการเป็นหนึ่งในบ้าน ต้องการ “พื้นที่” สำหรับตนเองในการใช้เวลาสำหรับตนเองและกับเพื่อน หาความสนุกจาก “ของเล่น” เสมอไม่ว่าจะอยู่ในวัยใด (สิ่งที่ตัดสินว่าชายอยู่ในวัยใดคือราคาของเล่น) ส่วนเพศหญิงนั้นต้องการความรัก ความห่วงอาทร ความเอาใจใส่ดูแล ความรักใคร่อย่างสม่ำเสมออันเป็นการตอกย้ำความมั่นคงของตนเอง
การเข้าใจความต้องการพื้นฐานของแต่ละเพศจะช่วยทำให้องค์ประกอบแต่ละด้านเข้มแข็งยิ่งขึ้น และมีพลังกระทบต่อด้านอื่น ๆ จนเกิดเป็นปฏิกิริยาร่วมที่ทำให้ความสัมพันธ์ทั้งหมดที่เกิดขึ้นมีความยืนยาว
มีผู้เปรียบเทียบว่าความมั่นคงของชีวิตคู่เปรียบเสมือนเก้าอี้สามขาที่ตั้งอยู่โดยแต่ละขายาวไม่เท่ากัน ขาหนึ่งคือ Passion (สิเนหา) อีกขาคือ Intimacy (ความใกล้ชิด) และ อีกขาคือ Commitment (ความมุ่งมั่นผูกพัน) เก้าอี้ตั้งอยู่ได้เพราะสามขานี้ทำงานอย่างสอดประสานกันเป็นอย่างดี หากขาใดสั้นไปก็มีขาอื่นช่วยประคับประคองไว้ ในยามสูงวัยขาด้านสิเนหาจะสั้นไปมากตามวัยที่มีฮอร์โมนน้อยลง แต่เก้าอี้ก็ตั้งอยู่ได้เพราะขาด้านความรักใคร่ผูกพันระหว่างกันที่มีมายาวนาน บวกขาด้านความมุ่งมั่นผูกพันที่จะเป็นครอบครัวที่มั่นคงเป็นหลักให้ลูกให้หลาน ก็สามารถช่วยให้เก้าอี้นี้ตั้งอยู่ได้อย่างมั่นคง
เก้าอี้ที่ล้มคลืนได้ถึงแม้จะอยู่กันมา 30-40 ปี ก็อาจเป็นว่าขาด้านสิเนหานั้นสั้นไปมาก และอีกสองขาก็ไม่สามารถช่วยค้ำยันไว้ได้ เพราะตลอดเวลาที่ผ่านมาขาด้านความรู้สึกใกล้ชิดและขาด้านความมุ่งมั่นผูกพันก็ไม่มั่นคงอยู่แล้ว
ความรัก ความปรารถนาดีต่อกัน และความจริงใจ เป็นพื้นฐานสำคัญที่ฝังอยู่ในแต่ละขาของเก้าอี้ตัวนี้ แต่เก้าอี้ก็ไม่สามารถตั้งอยู่ได้หากไม่คำนึงถึงความสมดุลกับขาอื่น ๆ ด้วย
คาถาของการอยู่กันไปนาน ๆ คือ Passion/Intimacy/Commitment และความสมดุลครับ
หมายเหตุ : ตีพิมพ์ครั้งแรก คอลัมน์ “อาหารสมอง” กรุงเทพธุรกิจ วันอังคารที่ 2 เม.ย. 2567
