รายงานโดย ปรีดี บุญซื่อ
เมื่อเดือนพฤษภาคมที่ผ่านมา กองกำลังทหารรับจ้างเรียกชื่อว่า “กลุ่มวากเนอร์” ของนายเยฟเกนี พริโกซิน สามารถบุกเข้าไปยึดเมืองบักห์มุตของยูเครน หลังจากมีการสู้รบกันมานานเกือบปี โดยพวกนักรบของวากเนอร์สามารถทำการรุกคืบหน้าได้วันหนึ่งสิบกว่าเมตร แต่เมื่อวันที่ 24 มิถุนายน กองกำลังของวากเนอร์กลับเคลื่อนกำลังพล มุ่งหน้าไปที่นครมอสโคว์ ภายในไม่กี่ชั่วโมง ก็สามารถเดินทัพไป 800 กม. และยิงเครื่องบินรัสเซียตกหลายลำ แต่แล้วภายในเวลาไม่ถึงหนึ่งวันการก่อกบถของพวกวากเนอร์ก็จบลง
การก่อกบถที่จบใน 24 ชม.
การก่อกบถด้วยอาวุธเริ่มต้นเมื่อวันศุกร์ที่ 23 มิถุนายน 2566 เมื่อ เยฟเกนี พริโกซิน หัวหน้าและผู้ก่อตั้งกองกำลังวากเนอร์ กล่าวหาว่ากองทัพรัสเซียโจมตีที่ตั้งทหารของกลุ่มวากเนอร์ในยูเครน และเขาประกาศที่จะ “เดินทัพหาความยุติธรรม” เพื่อหยุดยั้งผู้นำทหารรัสเซียในปัจจุบัน
แม้ พริโกซิน จะประกาศว่า ศัตรูหลักของเขาคือผู้นำทหารรัสเซีย ไม่ใช่ประธานาธิบดีปูติน แต่แนวรบก็ชัดเจน เมื่อหน่วยงานความมั่งคั่งของรัฐ หรือ FSB ของรัสเซีย เปิดการสอบสวนการก่อกบถด้วยอาวุธกับพริโกซิน ในวันต่อมากองกำลังวากเนอร์ก็เข้าควบคุมจุดศูนย์กลางของเมือง Rostov-on-Don เมืองทางใต้รัสเซีย ที่เป็นศูนย์บัญชาการการรบสงครามยูเครน
ต่อจากนั้น กองกำลังวากเนอร์ก็เคลื่อนเข้าควบคุมเมือง Voronezh ที่อยู่ห่างจากมอสโคว์เพียง 480 กม. ในเวลาต่อมา เมื่อกลางคืนวันเสาร์ที่ 24 มิถุนายน สื่อของรัฐบาลเบลารุสก็ประกาศว่า ประธานาธิบดี อเล็กซานเดอร์ ลูคาเชงโก้ ได้เจรจาทำความตกลงกับพริโกซิน ที่จะหยุดการเคลื่อนกำลังไปมอสโคว์ พริโกซินก็ประกาศว่า กองกำลังวากเนอร์ก็กลับไปยังค่ายทหารของตัวเองในยูเครน ในเวลานั้น กองกำลังวากเนอร์อยู่ห่างจากกรุงมอสโคว์แค่ 200 กม.
กองทหาร “วากเนอร์” ที่ปูตินสร้างขึ้นมา
บทความชื่อ The Wagner Group Is a Crisis of Putin’s Own Making ใน newyorker.com บอกว่า เป็นเวลานับสิบปี ที่ปูตินได้โอนเป้าหมายทางทหาร ไปให้กองกำลังทหารรับจ้างของพริโกซิน เป็นฝ่ายดำเนินการ แทนกองทัพรัสเซีย พริโกซิน ผู้ก่อตั้งกองกำลังวากเนอร์ เป็นคนที่สร้างเนื้อสร้างตัวขึ้นมา โดยไม่สนใจว่าจะใช้วิธีการแบบไหน
พริโกซิน เปลี่ยนฐานะของตัวเองจากที่เคยเป็นนักโทษติดคุกนาน 9 ปี มาสู่ความสำเร็จในการทำร้านอาหาร และทำธุรกิจจัดเลี้ยงอาหารแก่คนจำนวนมาก จากความสัมพันธ์กับปูติน ทำให้เขาได้สัญญาจ้าง การจัดหาอาหารให้แก่กองทัพรัสเซีย และโรงเรียนรัฐ
ในปี 2013 เขาตั้งหน่วยงานนักรบดิจิทัล เรียกว่า Internet Research Agency เพื่อปล่อยข่าวลวงทางออนไลน์ จ้างคนหนุ่มสาวหลายร้อยคน ทำหน้าที่ปล่อยข่าวเท็จในอินเทอร์เน็ต เพื่อทำลายชื่อเสียงนักการเมืองเสรีนิยมในตะวันตก และสนับสนุนผู้นำแบบประชานิยม แบบโดนัลด์ ทรัมป์ และเข้าแทรกแซงการเลือกตั้งประธานาธิบดีสหรัฐฯในปี 2016
เวลาต่อมา พริโกซิน กลายเป็นคนที่ช่วยแก้ปัญหาให้กับปูติน ในปี 2014 เมื่อรัสเซียเปิดสงครามตัวแทน ในเขตดอนบาสของยูเครนตะวันออก โดยรัสเซียปฏิเสธว่าไม่ใช่ปฏิบัติการทางทหารของรัสเซีย แต่การต่อสู้ของกองกำลังที่ต้องการแยกดินแดนทางใต้ยูเครน ดังนั้น วิธีการที่เป็นทางออกคือ การใช้กองกำลังทหารรับจ้างเอกชน เพื่อต่อสู้กับทหารยูเครน เข้ายึดครองพื้นที่ โดยทางปูตินปฏิเสธว่า ไม่ใช่ทหารรัสเซีย
ในเวลานั้น พริโกซิน เห็นโอกาส แม้ว่าตัวเองจะยังเป็นสมาชิกเครือข่ายที่มีอำนาจของปูติน หรือพวก oligarch ระดับกลาง ต้นกำเนิดของกองทหารรับจ้างกลุ่มวากเนอร์ไม่ชัดเจน แต่ปูตินให้การสนับสนุน การใช้วิธีการนี้ทำให้รัสเซียสามารถมีนโยบายทางทหารในต่างประเทศ ที่มีความยืดหยุ่น และคล่องตัว แต่ก็จะสร้างปัญหาเรื่องระบบกำกับควบคุม เพราะต่อไปองค์กรที่มีอำนาจผูกขาดการใช้กำลังทหาร ไม่ใช่หน่วยงานของรัฐฝ่ายเดียว
กลุ่มวากเนอร์เริ่มระดมคนจากบรรดาทหารเก่าของรัสเซีย มีแหล่งฝึกทหารทางตอนใต้ของรัสเซีย การแทรกแซงทางทหารของรัสเซียในซีเรียเมื่อปี 2015 ทำให้กลุ่มวากเนอร์เปิดตัวเป็นครั้งแรก ที่เป็นกองกำลังต่อสู้กับพวก ISIS และปกป้องรัฐบาลซีเรีย
พริโกซิน เองหาประโยชน์จากปฏิบัติการทางทหารของกลุ่มวากเนอร์ โดยได้กำไรจากบ่อน้ำมันของซีเรีย ที่ยึดกลับคืนมาจากพวก ISIS แต่ในแอฟริกาการหาประโยชน์ของกลุ่มวากเนอร์พุ่งขึ้นมามากสุด เมื่อกลุ่มวากเนอร์ขายบริการทางทหารให้แก่รัฐบาลเผด็จการ ที่ต่อสู้กับพวกกบถ เช่นในลิเบีย มาลี โมซัมบิก และซูดาน แลกกับการเข้าครอบครองทรัพยากรธรรมชาติ
กลุ่มวากเนอร์ในสงครามยูเครน
กลุ่มวากเนอร์ไม่ได้เป็นส่วนหนึ่งของกองกำลังรัสเซีย ที่บุกยูเครนในระยะแรก เพราะรัสเซียมองว่าเป็นปฏิบัติการทางทหาร ที่จะเข้ายึดครองยูเครนแบบสายฟ้าแลบ แต่กรุงเคียฟไม่ได้ล้มพังลง และทหารรัสเซียต้องติดหล่มกับสงครามยูเครน ตัวพริโกซินจึงกลายเป็นทางออกทางหนึ่งให้กับปูตินอีกครั้งช่วงกลางปี 2022 ทหารกลุ่มวากเนอร์เข้าได้เข้าไปรบในเขตลูฮานส์และบุกไปถึงเมืองบักห์มุต พวกวากเนอร์อาศัยพวกนักรบที่เป็นพวกนักโทษเรือนจำต่างๆในรัสเซีย การเข้ายึดครองเมืองบักห์มุตที่นักรบวากเนอร์เสียหายมากมาย
แต่กลายเป็นชัยชนะที่เป็นรูปธรรมครั้งแรกของรัสเซียในสงครามยูเครน กองกำลังวากเนอร์กลายเป็นตัวอย่างแนวคิดของคนที่ต้องการทำสงครามยูเครนแบบรุกอย่างเด็ดขาด
เมื่อพริโกซินมีชื่อเสียงและได้รับความสนใจมากขึ้น ก็ยิ่งกลายเป็นศัตรูคู่ขัดแย้งกับ Sergei Shoigu รัฐมนตรีกลาโหมรัสเซีย และ Valery Gerasimov หัวหน้าคณะเสนาธิการทหาร โดยเฉพาะการขัดแย้งกันเรื่องอำนาจและทรัพยากรทำสงคราม ในช่วงการรบที่เมืองบักห์มุต ความขัดแย้งรุนแรงมากขึ้น เมื่อพริโกซินกล่าวหาว่าผู้นำกองทัพรัสเซียไม่ยอมส่งอาวุธให้พวกวากเนอร์
ต้นเดือนมิถุนายน กระทรวงกลาโหมรัสเซียประกาศให้พวกกองกำลังอาสาสมัครอิสระ ต้องมาลงทะเบียนในวันที่ 1 กรกฎาคมเพื่อเข้ามาเป็นส่วนหนึ่งของโครงสร้างกองทัพรัสเซีย ปูตินลงนามในคำสั่งนี้เท่ากับว่ากองกำลังวากเนอร์ต้องมาขึ้นกับการบัญชาการของ Sergei Shoigu และValery Gerasimov
กองกำลังเอกชนเป็นคุณหรือเป็นโทษ
นักรัฐศาสตร์มีความเห็นตรงกันว่า “บริษัทกำลังทหารเอกชน” อย่างเช่นกลุ่มวากเนอร์ เป็นเครื่องมือสำคัญอย่างหนึ่ง ของการขยายผลประโยชน์รัสเซีย และช่วยสร้างอำนาจของรัสเซียในต่างประเทศ แต่ในที่สุดกลุ่มทหารรับจ้างกด็อาจกลายเป็นปัญหาภัยคุกครามต่อปูตินมาก กว่าที่จะเป็นคุณประโยชน์
แต่การเกิดขึ้นมาของกองกำลังทหารเอกชน ก็สะท้อนถึงลักษณะของระบอบการเมืองในรัสเซียในสมัยปูตินเช่นกัน ที่เป็นแบบระบบอุปถัมภ์ สมาชิกในกลุ่มเครือข่ายผู้นำที่ภักดีต่อปูติน จะได้รับผลตอบแทนจากการได้ผลประโยชน์ด้านทรัพยากรธรรมชาติ ฐานอำนาจของผู้นำสูงสุด มีทั้งที่มาจากฐานอำนาจขององค์กรเป็นทางการ กับองค์กรไม่เป็นทางการ มีรายงานข่าวว่า พริโกซิน สั่งให้กลุ่มวากเนอร์เข้ายึดเมือง Soledar ในยูเครนเพื่อต้องการยึดเหมืองยิปซัมของเมืองนี้
Mark Galeotti ผู้เชี่ยวชาญรัสเซียของอังกฤษ เรียกความสัมพันธ์ “รัฐ-เอกชน” ของรัสเซียนี้ว่า “ระบบองค์กรไม่เป็นทางการ”(adhocracy) การทำงานจะแตกต่างไปจาก “ระบบราชการ” ระบบองค์กรไม่เป็นทางการจะมีความยืดหยุ่นคล่องตัวสูงในการดำเนินงานตอบรับดีต่อการริเริ่มใหม่ๆ ปูตินเองจึงอาศัยองค์กรไม่เป็นทางการเป็นเครื่องมือในการดำเนินนโยบายต่างๆ
เอกสารประกอบ
The Wagner Group Is a Crisis of Putin’s Own Making, June 24, 2023,newyorker.com
ข่าวหรือบทความที่เกี่ยวข้อง
