รายงานโดย ปรีดี บุญซื่อ
ในบทความของ MIT Technology Review ชื่อ How did China come to dominate the world of electric cars? เริ่มต้นบทความว่า คนทั่วไปอาจไม่รู้ว่า ปัจจุบันจีนกลายเป็นประเทศผู้นำโลกด้านรถยนต์ EV ไปแล้ว ทั้งในด้านการผลิตและตลาดผู้ซื้อ ภายในเวลา 2 ปี จำนวนรถยนต์ EV ขายในจีนเพิ่มจาก 1.3 ล้านคันในปี 2021 เป็น 6.8 ล้านคันในปี 2022 เปรียบเทียบกับสหรัฐอเมริกา ปี 2022 ยอดขายรถยนต์ EV อยู่ที่ 800,000 คัน
บทความของ MIT พยายามถามความเห็นของผู้เชี่ยวชาญว่าอะไรคือสาเหตุสำคัญทำให้จีนก้าวขึ้นมาเป็นผู้ด้านรถยนต์ EV
คำตอบคือรัฐบาลจีนมีบทบาทสำคัญในการให้การสนับสนุนทั้งในด้านอุปทาน(supply) และอุปสงค์ (demand) การสนับสนุนในรูปแบบต่าง ๆ เช่น การให้เงินอุดหนุนการลดหย่อนภาษี และให้แรงจูงใจต่าง ๆ ทำให้เกิดผู้ผลิตรถไฟฟ้าขึ้นเป็นจำนวนมากการใช้ประโยชน์จากเทคโนโลยีใหม่ที่เกิดขึ้นเพื่อตอบสนองความต้องการของผู้บริโภคชาวจีนกลุ่มใหญ่ ที่เป็นคนรุ่นใหม่
จีนเริ่มลงทุนรถยนต์ EV เมื่อไหร่
ในต้นทศวรรษ 2000 อุตสาหกรรมรถยนต์จีนอยู่ในสภาพยากลำบากเป็นอุตสาหกรรมรถยนต์แบบเครื่องยนต์ใช้น้ำมัน และไม่มีผู้ผลิตของจีนเองที่สามารถแข่งกับผู้ผลิตจากต่างประเทศ จีนตระหนักดีว่าในเรื่องเครื่องยนต์แบบสันดาป จีนไม่สามารถสู้กับบริษัทรถยนต์จากสหรัฐฯ
เยอรมันและญี่ปุ่น ส่วนรถยนต์แบบ hybrid ญี่ปุ่นก็ครองตลาดอยู่แล้ว จากจุดนี้ทำให้รัฐบาลจีนแยกตัวออกจากเทคโนโลยีแบบสันดาปเดิมที่ยังครองคลาดรถยนต์อยู่ โดยหันมาทุ่มเทการลงทุนในพื้นที่ใหม่ที่ยังไม่มีใครครองตลาด คือรถยนต์ที่ขับเคลื่อนด้วยพลังงานแบตเตอรี่อย่างเดียว แต่ความเสี่ยงก็มีมากในเวลานั้น รถยนต์ EV ยังอยู่ในสภาพแบบทดลองตลาด โดยบริษัทยักษ์ใหญ่เช่น General Motors หรือ Toyota ในเวลาต่อมาก็ไม่มีการดำเนินงานต่อ แต่สำหรับจีน รถยนต์ EV ถือเป็นโอกาสครั้งสำคัญ ที่จะเข้าสู่ตลาดอุตสาหกรรมรถยนต์
นอกจากนี้ รถยนต์ EV จะช่วยแก้ปัญหาอื่นๆ เช่น อากาศเป็นพิษ การพึ่งพาน้ำมันจากต่างประเทศ และการสร้างเศรษฐกิจหลังจากเกิดวิกฤตการณ์เงินโลกปี 2008 จีนยังได้เปรียบเรื่องโครงสร้างการผลิตรถยนต์ที่มีอยู่แล้ว แม้รถยนต์ EV จะใช้เทคโนโลยีแตกต่างจากอุตสาหกรรมรถยนต์เดิม แต่ก็ยังต้องการความร่วมมือของห่วงโซ่อุปทานรถยนต์ที่เป็นอยู่
ความสามารถของจีนด้านห่วงโซ่อุปทานการผลิตในรถยนต์ใช้น้ำมัน สามารถหันเห มาสนับสนุนอุตสาหกรรมรถยนต์ EV ที่กำลังเพิ่งเกิดขึ้น
ดังนั้น ในปี 2001 รัฐบาลจีนจึงดำเนินการลงทุนในเทคโนโลยีรถยนต์ EV โดยถือเป็นโครงการสำคัญของแผนเศรษฐกิจ 5 ปี ในปี 2007 รถยนต์ EV ของจีนได้รับการสนับสนุนครั้งสำคัญ
เนื่องจาก Wan Gang ที่เคยทำงานเป็นวิศวกรของรถยนต์ Audi ในเยอรมัน ได้รับการแต่งตั้งเป็นรัฐมนตรีวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี Wan Gang ได้รับการยอมรับว่า เป็นคนที่ทำให้มีการตัดสินใจระดับประเทศ ที่ให้จีนเข้าสู่รถยนต์ไฟฟ้า และการวางแผนของจีน ที่ให้ความสำคัญแก่การพัฒนา EV เป็นอันดับแรก
รัฐบาลจีนดำเนินการอย่างไร
บทความของ MIT กล่าวว่า ระบบเศรษฐกิจจีนมีความสามารถที่จะทุมเททรัพยากรสู่อุตสาหกรรมที่เป็นเป้าหมายการเติบโต ในปี 2009
จีนเริ่มให้การสนับสนุนทางการเงินแก่บริษัทรถยนต์ EV ในการผลิตรถยนต์โดยสาร EV รถแท็กซี่ และรถยนต์นั่ง ปี 2009 นั้น รถยนต์ EV ขายในจีนได้แค่ 500 คัน จากปี 2009-2022 รัฐบาลจีนให้เงินอุดหนุนแก่อุตสาหกรรมนี้เป็นเงิน 200 พันล้านหยวน หรือ 29 พันล้านดอลลาร์ รัฐบาลให้การช่วยเหลือผู้ผลิตในระยะแรก โดยการทำสัญญาจัดซื้อรถยนต์ EV จีนต้องการรถยนต์สาธารณะหลายล้านคัน เช่นรถโดยสาร และรถแท็กซี่ ดังนั้นก่อนที่ผู้บริโภคจะยอมรับรถยนต์ EV รัฐบาลจีนทำให้รถยนต์ EV กลายเป็นส่วนหนึ่งของระบบขนส่งสาธารณะ บริษัท BYD ร่วมกับเมืองเสิ่นเจิ้นทำให้รถโดยสารทั้งหมดในเมืองเป็นรถยนต์ EV
ชะตากรรม Tesla เมื่อจีนเป็นยักษ์ใหญ่
บทความของ MIT กล่าวว่า การพัฒนาของอุตสาหกรรมรถยนต์ EV ของจีน เกี่ยวข้องกับการพุ่งขึ้นมาของ Tesla เป็นบริษัท EV รายใหญ่สุด เมื่อจีนให้เงินอุดหนุนแก่รถยนต์ EV ไม่ได้ให้เฉพาะบริษัทของจีนเท่านั้นแต่จีนสร้างระบบนิเวศธุรกิจที่ให้การสนับสนุนแก่ผู้ผลิตทุกราย โรงงานรถยนต์ EV ของ Tesla ที่เซี่ยงไฮ้เริ่มผลิตรถยนต์ EV ในปี 2019 ได้รับการสนับสนุนจากรัฐบาลท้องถิ่น ทำให้ Tesla
สร้างโรงงานผลิตรถยนต์ได้อย่างรวดเร็ว
ปัจจุบัน โรงงานของ Tesla ที่เซี่ยงไฮ้สามารถผลิตรถยนต์ EV ได้สัปดาห์ละ 22,000 คัน แต่นับจากไตรมาสที่ 3 ของปี 2022 อุปสงค์รถยนต์ EV ในจีนอ่อนตัวลง ทำให้เกิดสภาพรถยนต์ EV ของ Tesla ล้นสต๊อก ในเดือนมกราคมที่ผ่านมา Tesla จึงตัดราคารถยนต์ EV ในตลาดทั่วโลก ช่วงมกราคม-กุมภาพันธ์ 2023 ยอดขายรถยนต์ EV ในจีนก็เติบโต 20.8% เทียบกับเวลาเดียวกันในปี 2022 ที่เติบโตถึง 150%
ปัจจุบัน จีนกลายเป็นส่วนหนึ่งของห่วงโซ่อุปทานของ Tesla โรงงาน Tesla ในเซี่ยงไฮ้ผลิตรถยนต์ของ Tesla มากกว่า 50% ของรถที่ส่งมอบทั้งหมดในปี 2022 Tesla ในจีนทำให้เกิดสิ่งที่เรียกว่า catfish effect คือคู่แข่งที่เข้มแข็งกว่า เป็นเหตุทำให้คู่แข่งที่อ่อนแอกว่าต้องปรับตัว เพื่อไล่ตาม ผู้ผลิต EV ของจีนถูกบังคับต้องพยายามไล่ตาม Tesla ทั้งด้านเทคโนโลยีและด้านราคารถยนต์ที่คนซื้อรับได้ ส่วน Tesla ก็ต้องรักษาความสามารถในการแข่งขัน เพราะคู่แข่งจากจีนกำลังพัฒนาไล่ตาม
บทบาทของเทคโนโลยีแบตเตอรี่
บทความ MIT กล่าวว่า ส่วนสำคัญของที่สุดของรถยนต์ EV คือแบตเตอรี่ ที่มีสัดส่วน 40% ของต้นทุนทั้งหมด ปัจจัยสำคัญที่สุดของรถยนต์ EV ที่มีความเป็นไปได้พาณิชย์ คือแบตเตอรี่ที่มีพลัง เชื่อถือได้ และราคาที่ตลาดรับได้ บริษัทของจีนมีส่วนในการพัฒนาแบตเตอรี่ให้ก้าวหน้า โดยเป็นแบตเตอรี่แบบ lithium iron phosphate หรือเทคโนโลยีแบบ LFP ตรงกันข้ามกับแบตเตอรี่ที่นิยมในตะวันตกที่เป็นแบบ lithium nickel manganese cobalt
ปัจจุบัน อุตสาหกรรม EV ยอมรับคุณประโยชน์ของแบตเตอรี่แบบ LFP ที่เป็นนวัตกรรมของจีน ซึ่งครองตลาด 1 ใน 3 ของแบตเตอรี่ทั้งหมด จีนยังมีความได้เปรียบเรื่องการผลิตแบตเตอรี่ เพราะจีนเริ่มต้นก่อนประเทศอื่น ในเรื่องการผลิตแร่ธรรมชาติของแบตเตอรี่ไฟฟ้า ทำให้ผู้ผลิตรถยนต์ EV ของจีนมีห่วงโซ่อุปทานที่มั่นคง เพราะเกิดขึ้นมานานแล้ว
ตลาดรถยนต์ EV ของจีน
บทความของ MIT กล่าวว่า จากพัฒนาการที่เกิดขึ้นดังกล่าวทำให้ตลาดความต้องการรถยนต์ EV ของจีนมีมากกว่าที่คาดการณ์ไว้ ในปี 2021 AlixPartners บริษัทวิจัยตลาดของสหรัฐฯสำรวจความเห็นคนจีน 50% บอกว่าจะพิจารณารถยนต์ EV สำหรับรถคันต่อไป
บริษัทผู้ผลิตรถยนต์ EV ของจีนก็มีจำนวนมาก เช่น BYD, SAIC-GM-Wuling, Geely,Nio, Xpeng, และ LiAuto บริษัทรถยนต์ 3 รายแรก เริ่มจากการผลิตรถยนต์ใช้น้ำมันและประสบความสำเร็จในการเปลี่ยนผ่านมาผลิตรถยนต์ EV ส่วน 3 รายหลังถือว่าเป็นธุรกิจ EV Startup ที่สามารถสร้างตราสินค้าอย่างรวดเร็วภายในเวลาไม่ถึง 10 ปี
การเกิดขึ้นของบริษัทรถยนต์ EV และบริษัทไฮเทคอื่น ๆ ของจีน พร้อมกับการเกิดขึ้นของคนซื้อรถยนต์รุ่นใหม่ที่ไม่ได้มองว่าตราสินค้าจีนว่ามีคุณภาพด้อยกว่าต่างประเทศจากสภาพแวดล้อมแบบดิจิทัล คนจีนรุ่นใหม่จึงพอใจกับสินค้าจีน ต่างจากคนจีนรุ่นเก่าที่นิยมสินค้าเยอรมันหรือญี่ปุ่น ประเทศอื่นเลียนแบบจีนได้หรือไม่ ประเทศต่างๆเห็นความสำเร็จของอุตสาหกรรมรถยนต์ EV และต้องการเลียนแบบวิธีการของจีน แต่ก็ไม่ใช่เรื่องง่าย เพราะจีนมีระบบนิเวศธุรกิจของตัวเอง ประเทศอื่นจะทำได้แบบจีนได้หรือไม่ เช่น ลงทุนในภาคอุตสาหกรรมนี้ ให้การคุ้มครอง และถือเป็นอุตสาหกรรมเป้าหมาย ที่มีความสำคัญเป็นระยะเวลานาน ประเทศอย่างอินเดียหรือบราซิลจะเลียนแบบจีนได้หรือไม่
นักวิเคราะห์บอกกับวารสารของ MIT ว่าประเทศเหล่านี้ไม่มีอุตสาหกรรมรถยนต์ดั้งเดิมที่เข้มแข็งแบบจีน และขาดประสบการณ์ที่จะดำเนินนโยบายสนับสนุนอุตสาหกรรมที่รอบด้านแบบจีน เช่น การอุดหนุน สินเชื่อ การลดหย่อนภาษี และการจัดซื้อของรัฐแต่ประสบการณ์ของจีนก็แสดงให้เห็นว่า อุตสาหกรรม EV เป็นโอกาสของประเทศกำลังพัฒนา ที่จะก้าวกระโดดในการพัฒนาเศรษฐกิจ
การขยายตลาดสู่ต่างประเทศ
บทความของ MIT ชี้ว่า เป็นครั้งแรกที่บริษัทรถยนต์ EV ของจีนมีโอกาสที่จะขยายตลาดในต่างประเทศ และสร้างตราสินค้าระดับโลกขึ้นที่บริษัทรถยนต์ใช้น้ำมันของจีนเอง ไม่กล้าที่จะใฝ่ฝันในเรื่องนี้ แต่รถยนต์ EV ของจีนคงต้องปรับเรื่องมาตรฐานทางเทคนิคและซอฟต์แวร์ให้เข้ากับสภาพตลาดในต่างประเทศ เนื่องจากตลาดในสหรัฐฯและยุโรป มีความเสี่ยงด้านความขัดแย้งทางภูมิรัฐศาสตร์ตลาดที่มีศักยะภาพการเติบโตสูงคือตลาดเอเชีย การเปลี่ยนผ่านด้านพลังงานทำให้ภูมิภาคนี้ต้องการรถยนต์ EV การทุ่มเทให้ความสำคัญแก่รถยนต์ EV ทำให้จีนได้ประโยชน์ 2 อย่าง ด้านหนึ่ง คือลดความต้องการรถยนต์นำเข้าจากตะวันตก และด้านที่สอง คือการสร้างอุตสาหกรรมการส่งออกที่ยั่งยืนขึ้นมา
เอกสารประกอบ
How did China come to dominate the world of electric cars? Zeyi Yang,
technologyreview.com, February 21, 2023.
ข่าวหรือบทความที่เกี่ยวข้อง
