รายงานโดย ปรีดี บุญซื่อ
องค์การพลังงานระหว่างประเทศ (International Energy Agency – IEA) ได้เปิดเผยรายงาน Global EV Outlook 2022 ที่กล่าวว่า ตลาดรถยนต์ไฟฟ้า หรือ Electric Vehicle (EV) กลายเป็นส่วนของพลังงานสะอาด ที่มีพลวัตมากที่สุด ยอดขายรถยนต์ EV ในปี 2021 เพิ่มขึ้นเท่าตัวเป็น 6.6 ล้านคัน เฉลี่ยสัปดาห์หนึ่งขายได้ราวๆ 120,000 คัน ขณะที่ในปี 2012 ยอดขายรถยนต์ EV ทั้งปีมีแค่ 120,000 คัน
รายงานของ IEA ระบุว่า จีนเป็นตลาดสำคัญของการเพิ่มขึ้นของยอดขายรถยนต์ EV เพราะมีสัดส่วนครึ่งหนึ่งของการเติบโตทั้งหมด ปี 2021 ยอดขายรถ EV ในจีนมีจำนวน 3.3 ล้านคัน ที่มากกว่ายอดขายทั่วโลกทั้งปี 2020 ของรถยนต์ EV ส่วนยอดขายรถ EV ในยุโรปเพิ่ม 65% เป็น 2.3 ล้านคัน ส่วนในสหรัฐฯเพิ่มเป็น 630,000 คัน
มาตรการส่งเสริมรถ EV ของจีน
รายงานของสถาบันยุทธศาสตร์ศึกษานานาชาติ (Center for Strategic and International studies – CSIS) ชื่อ Chinese State Capitalism (2022) ในบทที่ว่าด้วย China’s EV Supply Chain Growth กล่าวว่า จีนเป็นทั้งผู้ผลิตรถยนต์ EV และเป็นลูกค้ารถยนต์ EV ที่ใหญ่สุดของโลก นอกจากนี้ โรงงานผลิตแบตเตอรี่รถยนต์ EV ของจีน ยังมีสัดส่วนสำคัญของกำลังการผลิตแบตเตอรี่รถ EV ของโลก ในจุดนี้จะมีนัยยะสำคัญว่า กำลังการผลิตแบตเตอรี่จีน จะส่งผลกระทบอย่างไรต่ออุตสาหกรรมรถยนต์ EV ของโลก
รายงานของ CSIS บอกว่า การสนับสนันของรัฐบาลจีนต่ออุตสาหกรรมรถยนต์ EV มีลักษณะเกี่ยวข้องกับหน่วยรัฐหลายแห่ง และในหลายระดับการปกครอง รัฐบาลกลางกำหนดแผนพัฒนา 5 ปี ตั้งเป้าหมายสำคัญแก่เศรษฐกิจโดยรวม เช่นอุตสาหกรรมเป้าหมาย ส่วนการดำเนินงานตามแผน เป็นเรื่องของหน่วยงานส่วนกลาง และมณฑล เช่น ออกมาตรการอุดหนุนด้วยการจัดซื้อ และงบประมาณด้านการวิจัยพัฒนา เป็นต้น
นโยบายรัฐในหลายระดับและการสร้างแรงจูงใจ มีเป้าหมายเพื่อส่งเสริมการผลิตแบตเตอรี่รถยนต์ EV ให้เกิดขึ้นในประเทศ ในปี 2009 รัฐบาลกลางพิมพ์แนวทางโครงการนำร่องรถยนต์ EV ต่อมาในปี 2015 หน่วยงานต่างๆของรัฐประกาศนโยบายอุดหนุนการจัดซื้อรถยนต์ EV ผลที่ตามมาคือในปี 2020 ทางรัฐบาลอุดหนุนการซื้อรถยนต์ EV เป็นเงิน 2,300-3,200 ดอลลาร์ต่อคัน
กระทรวงอุตสาหกรรมและเทคโนโลยีสื่อสารได้พิมพ์รายชื่อ ผู้ผลิตแบตเตอรี่ที่ทางการให้การรับรอง รถยนต์ EV ที่ใช้แบตเตอรี่จากซับพลายเออร์ที่ได้รับการรับรองเท่านั้น จึงจะได้รับการอุดหนุนจากรัฐ การจัดซื้อรถ EV ของรัฐบาลส่วนกลาง ช่วยให้มีเงินอุดหนุนเพิ่มเติมอีกปีหนึ่ง 1 พันล้านดอลลาร์
ส่วนรัฐบาลท้องถิ่นจะออกมาตรการสนับสนุนหลายอย่างแตกต่างกันไป เช่นเทศบาลนครเซี่ยงไฮ้ยกเว้นค่าธรรมเนียมจดทะเบียนรถยนต์ EV ส่วนเทศบาลกรุงปักกิ่งจะให้การอุดหนุนแก่การซื้อรถ EV มาทำเป็นรถแท็กซี่ การอุดหนุนของหน่วยงานรัฐของจีนต่อรถ EV จึงมีทั้งในมาตรการด้านอุปทาน (supply) และด้านอุปสงค์ (demand) ด้วยเหตุนี้ ยอดขายรถ EV ในจีนจึงพุ่งจาก 257,000 คนในปี 2012 มาเป็น 900,000 คันในปี 2020
กำลังการผลิตแบตเตอรี่รถ EV ของจีน
รายงาน CSIS กล่าวว่า การใช้ประโยชน์กำลังการผลิตแบตเตอรี่รถ EV ของจีนค่อนข้างต่ำ ตามปกติแล้ว อุตสาหกรรมรถยนต์ถือว่า หากมีการใช้กำลังการผลิต 80% ก็ถือว่าเป็นการใช้ประโยชน์อย่างเต็มที่แล้ว ความสามารถในการผลิตแบตเตอรี่รถ EV จะวัดกันที่ Gigawatt-hours (GWh) หรือจิกะวัตต์-ชั่วโมง 1 GWh เท่ากับ 1,000,000 Kilowatt-hours (kWh) หรือกิโลวัตต์-ชั่วโมง
ในปี 2019 ความสามารถในการผลิตแบตเตอรี่รถ EV ของจีนสูงถึง 235 GWh และกำลังจะขยายการผลิตอีก 300 GWh รถยนต์ EV 1 คันจะใช้แบตเตอรี่ขนาด 60 kWh ดังนั้น กำลังการผลิตแบตเตอรี่ของจีนปี 2019 จึงสามารถใช้ผลิตรถยนต์ EV ได้ 3.9 ล้านคัน แต่ปี 2019 ยอดขายรถไฟฟ้า EV ในจีนอยู่ที่ 834,000 คน และปี 2020 เพิ่มเป็น 900,000 คัน
กำลังการผลิตแบตเตอรี่รถ EV ของจีน จึงอยู่ในฐานะที่สามารถจะสนองความต้องการของตลาดโลก ในอนาคต IEA ได้คาดการณ์ไว้ว่า ยอดขายรถยนต์ EV จะเพิ่มจาก 1.5 ล้านคันในปี 2019 เป็น 7.1 ล้านคันในปี 2025 ซึ่งกำลังการผลิตแบตเตอรี่ของจีน จะยังไม่พอที่จะสนองความต้องในการผลิตรถไฟฟ้า ดังนั้น การเติบโตของรถ EV จึงเป็นโอกาสของซับพลายเออร์จีน
จีนจะส่งออกแบตเตอรี่รถ EV หรือไม่
รายงาน CSIS ระบุว่า แม้จีนจะเป็นผู้ผลิตแบตเตอรี่รถ EV รายใหญ่สุดของโลก แต่ที่ผ่านมา ความสามารถในการผลิตของจีนในเรื่องนี้ ยังส่งผลกระทบไม่มากต่อตลาดโลก ผู้ผลิตรถยนต์ EV ในประเทศอื่น ยังไม่เลือกใช้แบตเตอรี่ของจีน และรถไฟฟ้า EV ของจีน ก็ยังส่งออกไปขายไม่มากในตลาดโลก
นอกจากนี้ บริษัทผู้ผลิตแบตเตอรี่รถ EV หลายแห่ง ตัดสินใจไปลงทุนสร้างโรงงานแบตเตอรี่ในสหรัฐฯและสหภาพยุโรป เช่น Tesla, CATL ผู้ผลิตรายใหญ่ของจีน และ Northvolt ของสวีเดน ประกาศจะลงทุนในกลุ่ม EU ส่วนบริษัทเกาหลีใต้ SK Innovation และ LG Chem ก็ประกาศจะลงทุนในสหรัฐฯ
แต่บริษัทจีนเองก็กำลังเป็นซับพลายเออร์แบตเตอรี่ EV ให้บริษัทผลิตรถยนต์ของโลกที่มีโรงงานในจีนมากขึ้น เช่น CATL เซ็นสัญญาเป็นซับพลายเออร์ให้ BMW และ Volkswagen ในจีน และโรงงานผลิตรถไฟฟ้า Model 3 ของ Tesla ที่เซี่ยงไฮ้
ใช้กลยุทธ์ Disruptive Innovation
รายงานของ CSIS วิเคราะห์กลยุทธ์บริษัทแบตเตอรี่จีน ที่จะบุกตลาดโลกว่า เมื่อความต้องการรถยนต์ EV ในโลกเพิ่มสูงขึ้น ความสามารถในการผลิตแบตเตอรี่รถ EV ของจีน จะมีผลต่อตลาดโลก บริษัทรถยนต์ชั้นนำของโลก ที่มีโรงงานรถยนต์ในจีน เริ่มซื้อแบตเตอรี่รถ EV ของบริษัทจีนแล้ว ต่อไปบริษัทเหล่านี้อาจจะพิจารณาให้บริษัทจีนเป็นซับพลายเออร์แบตเตอรี่ กับโรงงานที่อยู่นอกประเทศจีนด้วย แบบเดียวกับซับพลายเออร์ของจีนด้านชิ้นส่วนรถยนต์ ที่ผลิตให้กับผู้ผลิตรถยนต์ทั่วโลก
ดังนั้น การเติบโตของผู้ผลิตแบตเตอรี่รถ EV ของจีน คงจะพัฒนาไปบนเส้นทางที่เรียกว่า disruptive innovation หรือนวัตกรรมที่ปั่นป่วนผู้ผลิตที่ครองตลาดอยู่เดิม โดยสินค้าที่ราคาถูกกว่า มีคุณภาพด้อยกว่า แต่สามารถสร้างภาวะธุรกิจที่หยุดชงัก แก่สินค้าที่ครองตลาดอยู่เดิม โดยแบตเตอรี่รถ EV ของจีน ที่มีราคาต่ำมากจากแบตเตอรี่คุณภาพสูงระดับบน สามารถสนองความต้องการของผู้บริโภค
ผู้ผลิตแบตเตอรี่จีน ส่วนใหญ่ผลิตแบตเตอรี่แบบที่เรียกว่า lithium-ion phosphate หรือ LFP battery ที่มีน้ำหนักมากกว่าแบตเตอรี่รถ EV ที่ผลิตในประเทศอื่น แต่การลงทุนของต่างประเทศในจีน ยังสำคัญต่อภาคการพัฒนาอุตสาหกรรมสำคัญๆ เช่น รถยนต์ EV รถไฟฟ้า Model 3 ของ Tesla ผลิตจากโรงงานที่เซี่ยงไฮ้ ใช้แบตเตอรี่แบบ LFP ของบริษัท CATL ทาง Tesla ส่งออกรถ EV รุ่นนี้ไปยุโรป การใช้แบตเตอรี่จากเทคโนโลยี LFP ทำให้รถยนต์ Model 3 มีราคาถูกลง ก่อนหน้านี้ Panasonic และ LG Innovation เป็นซับพลายเออร์แบตเตอรี่รายใหญ่ให้กับ Tesla
แต่บริษัทรถยนต์ EV ของจีนยังไม่ประสบความสำเร็จในการส่งออกไปตลาดต่างประเทศ แต่ผู้ผลิตแบตเตอรี่รถ EV ของจีน กลับมีโอกาสจะเป็นซับพลายเออร์รายใหญ่แก่อุตสาหกรรมรถยนต์ EV ของโลก การเจาะตลาดรถ EV ของจีนในตลาดสหรัฐฯ อาจมีอุปสรรคมากมาย เช่น ใช้เงินลงทุนสูงในการสร้างเครือข่ายการจำหน่าย การผลิตรถยนต์ตรงตามมาตรฐานความปลอดภัยและสิ่งแวดล้อมของรัฐฯ เป็นต้น
รายงาน CSIS สรุปว่า อุตสาหกรรมรถยนต์ไฟฟ้า EV และการผลิตแบตเตอรี่รถ EV ของจีน มีสัดส่วนสำคัญในการผลิตของโลก จีนได้วางตำแหน่งตัวเองที่จะเป็นซับพลายเออร์ของโลกด้านแบตเตอรี่ และอาจรวมถึงรถไฟฟ้า EV ด้วย แต่การส่งออกรถยนต์ EV จีนจะปัญหาซับซ้อน ที่ต้องทำการตลาดตัวสินค้ากับผู้บริโภค แต่ในระยะเวลาหนึ่ง ส่วนแบ่งตลาดรถ EV ของจีน ก็คงจะเพิ่มขึ้น
เอกสารประกอบ
Global EV Outlook 2022, International Energy Agency.
Chinese State Capitalism: Diagnosis and Prognosis, 2021 csis.org
ข่าวหรือบทความที่เกี่ยวข้อง
