รายงานโดย ปรีดี บุญซื่อ
ประธานาธิบดี วลาดิเมียร์ ปูติน ออกคำสั่งให้ทหารรัสเซียเคลื่อนกำลังเข้าไปยังจังหวัดโดเนตสก์ (Donetsk) และลูฮันสก์ (Luhansk) ที่อยู่ในภูมิภาคดอนบาส (Donbas) ทางตอนใต้ของยูเครน โดยทางการรัสเซียเรียกว่าเป็นปฏิบัติการรักษาสันติภาพ หลังจากที่ปูตินลงนามในกฎหมายรับรองอิสรภาพของสาธารณรัฐประชาชนโดเนตสก์กับลูฮันสก์ ที่รัสเซียให้การสนับสนุนแก่กองกำลังแบ่งแยกดินแดนของ 2 จังหวัดนี้
แต่สิ่งที่ยังไม่ชัดเจนคือ กองทหารรัสเซียจะตั้งอยู่ภายในพื้นที่ยึดครองของกองกำลังแบ่งแยกดินแดน หรือจะปฏิบัติการเพื่อเข้ายึดครองพื้นที่ของภูมิภาคดอนบาสทั้งหมด และที่ไม่ชัดเจนอีกประการหนึ่งก็คือ การเคลื่อนทหารของรัสเซียดังกล่าว เป็นการเริ่มต้นปฏิบัติการทางทหารเพื่อบุกโจมตียูเครนครั้งใหญ่หรือไม่ ซึ่งทางฝ่ายตะวันตกมองว่าจะกลายเป็นการปะทะทางทหารครั้งใหญ่ที่สุดในยุโรปนับจากสงครามโลกครั้งที่สองเป็นต้นมา
ดินแดนดอนบาส หัวใจความขัดแย้ง
นักวิเคราะห์เคยคาดการณ์ไว้แล้วว่า หากจะเกิดสงครามใหญ่ในยูเครน สิ่งที่จะเป็นตัวจุดชนวนคือ ความขัดแย้งระหว่างกำลังทหารของยูเครนกับกองกำลังแบ่งแยกดินแดนในดอนบาสที่รัสเซียให้การสนับสนุน ในขณะที่กองกำลังของรัสเซียปิดล้อมยูเครน รัสเซียอาจถือเอาเหตุการณ์โจมตีพลเมืองเชื้อสายรัสเซียในดอนบาสเป็นข้ออ้างในการบุกข้ามพรมแดนไปโจมตียูเครน
สงครามในภูมิภาคดอนบาสเกิดขึ้นในปี 2014 เมื่อกองกำลังแยกดินแดนบุกเข้ายึดอาคารรัฐบาลในเมืองโดเนตสก์และลูฮันสก์ทางภาคตะวันออกของยูเครนติดกับรัสเซีย และเรียกร้องให้มีการลงประชามติการแยกตัวเป็นอิสระ การต่อสู้ระหว่างยูเครนกับกองกำลังแยกดินแดนทำให้พื้นที่บางส่วนทางตะวันออกของจังหวัดโดเนตสก์และลูฮันสก์ตกอยู่ในการยึดครองของกองกำลังแยกดินแดน
กองกำลังแยกดินแดนอ้างกรรมสิทธิ์การครอบครองดินแดนทั้งหมดของ 2 จังหวัดนี้ แต่ในความเป็นจริง กองกำลังกบถครอบครองพื้นที่ 1 ใน 3 ของเขตดอนบาสทั้งหมด เป็นพื้นที่ส่วนที่มีพรมแดนติดรัสเซีย มีประชากรประมาณ 2.3 และ 1.5 ล้านคน ส่วนใหญ่เป็นประชากรที่มีเชื้อสายรัสเซียและพูดภาษารัสเซีย ดอนบาสเป็นแหล่งอุตสาหกรรมสำคัญของยูเครน อุตสาหกรรมการผลิตแร่และเหล็กกล้า เป็นแหล่งที่มีถ่านหินสำรองขนาดใหญ่
ในปี 2015 จากการทำหน้าที่เป็นตัวกลางของฝรั่งเศสและเยอรมัน รัสเซียกับยูเครนบรรลุข้อตกลงชื่อว่า ข้อตกลงสันติภาพมินสก์ (Minsk Agreement) เพื่อยุติความขัดแย้งระหว่างยูเครนกับกองกำลังแยกดินแดนในเขตดอนบาส โดยทางยูเครนจะให้ฐานะความเป็นอิสระพิเศษแก่จังหวัดโดเนตสก์และลูฮันสก์ แต่ข้อตกลงนี้ก็เกิดชะงักงันไปต่อไม่ได้
ดอนบาสเป็นส่วนหนึ่งของรัสเซียหรือไม่
หนังสือชื่อ Ukraine: What Everyone Needs to Know (2020) ตอบคำถามที่ว่า พื้นที่เขตดอนบาสเคยเป็นส่วนหนึ่งของอาณาจักรรัสเซียหรือไม่ โดยตอบว่า ในอดีต เขตดอนบาสเคยเป็นส่วนหนึ่งของอาณาจักรรัสเซีย แบบเดียวกับฟินแลนด์ อุซเบกิสถาน หรืออะแลสกา ก็เคยมีสภาพดังกล่าว
คำว่า “ดอนบาส” มีความหมายว่า “พื้นที่แอ่งถ่านหินแม่น้ำโดเนตส์” (Donets ‘River’ Coal Basin) ในสมัยโซเวียต ดอนบาสถูกแบ่งออกเป็น 2 จังหวัด คือ โดเนตสก์และลูฮันสก์ แต่สภาพดอนบาสในปัจจุบันเกิดขึ้นในช่วงทศวรรษ 1870 เมื่ออุตสาหกรรมเจริญรุ่งเรืองขึ้นในอาณาจักรรัสเซีย ความอุดมสมบูรณ์ของถ่านหินถูกค้นพบในปี 1720 การพัฒนาอุตสาหกรรมในดอนบาสทำให้แรงงานจากรัสเซียอพยพมาตั้งรกรากในดอนบาส เขตโรงงานกลายเป็นชุมชนรัสเซีย ชาวนาในดอนบาสต้องปรับตัวเพื่อสามารถพูดจาเป็นภาษารัสเซียด้วย
เที่ยวบิน MH17 ถูกยิงตกในดอนบาส
การรบระหว่างทหารรัฐบาลยูเครนกับกองกำลังแบ่งแยกดินแดนในดอนบาส ส่วนใหญ่เป็นการสู้รบทางภาคพื้นดิน แต่เมื่อวันที่ 17 กรกฎาคม 2014 เที่ยวบิน MH17 ของมาเลเซียแอร์ไลน์ บินจากอัมสเตอร์ดัมไปกัวลาลัมเปอร์ ตกลงในพื้นที่สนามใกล้กับเมืองเหมืองแร่ชื่อโทเปซ (Topez) จังหวัดโดเนตสก์
ผู้โดยสารเสียชีวิตทั้งหมด 298 คน จุดที่เครื่องบินตก ห่างจากพรมแดนรัสเซีย 40 กม. เมืองโทเปซตั้งอยู่ลึกเข้าไปในเขตยึดครองของกองกำลังแยกดินแดน ตามกฎหมายระหว่างประเทศ การสอบสวนจุดที่เครื่องบินตก จะต้องดำเนินการโดยยูเครน แต่การดำเนินการดังกล่าวจะต้องได้รับความร่วมมือจากกองกำลังกบฏ ในที่สุด ทั้งสองฝ่ายยินยอมให้เนเธอร์แลนด์เป็นหัวหน้าคณะสอบสวน
จากการสอบสวน ซากเครื่องบินแสดงให้เห็ยอย่างชัดเจนว่าถูกจรวดยิงตก ข้อมูลจากดาวเทียมทำให้หน่วยข่าวกรองสหรัฐฯ และเยอรมันสามารถระบุได้ว่า จรวดนั้นมาจากเครื่องยิงจรวดพื้นดินสู่อากาศแบบ Buk ที่พัฒนาขึ้นมาในสมัยโซเวียต โดยยิงจากเขตยึดครองของพวกกองกำลังกบฏ พวกกบฏยึดเคยยึดจรวดแบบ Buk จากกองทัพยูเครนมาชุดหนึ่ง ซึ่งยูเครนบอกว่าใช้งานไม่ได้แล้ว แต่กองทัพรัสเซียก็ยังมีจรวดแบบ Buk ที่ยังอยู่ในสภาพดี
ปี 2016 คณะสอบสวนประกอบด้วย 4 ชาติสรุปว่า เครื่องบินมาเลเซียแอร์ไลน์ถูกยิงตกโดยจรวดจากพื้นดินสู่อากาศแบบ Buk ที่สร้างในสมัยโซเวียต โดยยิงมาจากพื้นที่ยึดครองของพวกแบ่งแยกดินแดน คณะสอบสวนตามแกะรอยที่มาของจรวด Buk พบว่ามาจากหน่วยปกป้องกันทางอากาศด้วยจรวดที่ 53 ตั้งอยู่ที่เมืองเคิสก์ (Kursk) ในปี 2019 สำนักงานอัยการของเนเธอแลนด์เริ่มเตรียมการที่จะตั้งข้อหากับนายทหารกลุ่มแยกดินแดน ที่มีส่วนในการยิงเครื่องบินมาเลเซียแอร์ไลน์ตก
นาโต้ชิดพรมแดนรัสเซียคือสิ่งที่ผิดพลาด
Thomas Friedman คอลัมนิสต์ที่มีชื่อเสียงมากของ New York Times เขียนไว้ในบทความชื่อ This Is Putin’s War. But America and NATO Aren’t Innocent Bystanders ว่า คนอเมริกันให้ความสนใจน้อยมาก เมื่อช่วงทศวรรษ 1990 และ 2000 องค์การนาโต้ขยายประเทศสมาชิกอย่างรวดเร็วไปถึงอดีตประเทศยุโรปตะวันออก ที่บางประเทศมีพรมแดนติดรัสเซีย สิ่งที่ลี้ลับคือ ทำไมสหรัฐฯ รีบผลักดันนาโต้ไปประชิดรัสเซีย ในยามที่รัสเซียมีฐานะอ่อนแอ
หลังจากวุฒิสภาสหรัฐฯ ให้สัตยาบันการขยายสมาชิกนาโต้ในปี 1998 Thomas Friedman ได้สัมภาษณ์ George Kennan เรื่องการขยายสมาชิกนาโต้ George Kannan เป็นอดีตทูตสหรัฐฯ ประจำมอสโก และเป็นคนวางนโยบายที่เรียกว่า “การปิดล้อม” (containment) โซเวียตสำเร็จ
George Kenna ตอบว่า “ผมคิดว่าสิ่งนี้จะเป็นการเริ่มต้นของสงครามเย็นครั้งใหม่ รัสเซียจะค่อยๆ มีปฏิกิริยาที่เป็นปฏิปักษ์คุกคามกลับมา การขยายตัวของนาโต้จะมีผลต่อนโยบายของรัสเซีย ผมคิดว่าสิ่งนี้คือความผิดพลาดที่น่าอันตรายและเป็นผลเสียหาย ไม่มีเหตุผลใดๆ ในการดำเนินการแบบนี้ ไม่มีใครคุกคามใครอีกแล้ว ผู้คนไม่เข้าใจกันหรือว่า ความแตกต่างในช่วงสงครามเย็นคือระบอบคอมมิวนิสต์โซเวียต ทุกวันนี้ เรากลับหันหลังกับประชาชน ที่ดำเนินการปฏิวัติโดยไม่เสียเลือดเนื้อครั้งใหญ่ในประวัติศาสตร์ เพื่อเลิกล้มระบอบโซเวียต แน่นอนว่าจะมีปฏิกิริยาที่เลวร้ายจากรัสเซีย พวกที่ทำให้นาโต้ขยายตัวออกไป จะอธิบายว่า เราบอกคุณเสมอว่า พฤติกรรมนี้คือลักษณะของรัสเซีย แต่ทว่า สิ่งนี้คือความผิดพลาด”
Thomas Friedman สรุปว่า คำให้สัมภาษณ์ที่แหลมคมในปี 1998 หรือ 24 ปีมาแล้วของ George Kennan นักการทูตสหรัฐฯ มีชื่อเสียง คือวิกฤติการณ์ยูเครน ที่กำลังเกิดขึ้นอยู่ในขณะนี้
เอกสารประกอบ
Ukraine: What Everyone Needs to Know, Serhy Yekelchyk, Oxford University Press, 2020.
This Is Putin’s War. But America and NATO Aren’t Innocent Bystanders, Thomas Friedman, 21 February 2022, nytimes.com
ข่าวหรือบทความที่เกี่ยวข้อง
