วรากรณ์ สามโกเศศ
มหาวิทยาลัยธุรกิจบัณฑิตย์
การถกเถียงเรื่องอนุญาตให้เปิดบ่อนกาสิโนในบ้านเราเป็นเรื่องเก่าเสมือนคุ้นเคยมาแต่ชาติที่แล้ว ถ้าไม่ไร้เดียงสาจนเกินไปก็คงรู้ว่าการที่มีกลุ่มคนออกมาเสนอให้ทางการอนุญาตก็คือการโยนก้อนหินถามทาง ทางเลือกสำหรับผู้เขียนดูจะมีสองทางเลือกคือโยนก้อนหินไปในอากาศคืนกลับไปกลางวง กับวางก้อนหินบนพื้นเพื่อร่วมสร้างทางเดินไปสู่ความวิบัติของสังคม
กลุ่มโอเปราผู้เห็นชอบร่วมประสานเสียงสอดคล้องกันโดยมีเหตุผลสนับสนุนหลักคือบ้านเราต้องเสียเงินทองมากมายให้บ่อนของประเทศข้างบ้าน แถมเสียโอกาสที่จะหารายได้จากนักท่องเที่ยวที่มาบ้านเราโดยเฉพาะหลังจากเป็นประชาคมอาเซียนแล้ว
ข้อถกเถียงนี้คล้ายกับเรื่องสมมุติให้ anabolic steroid ซึ่งเป็นสารต้องมีใบสั่งแพทย์เพราะเป็นยาอันตรายหากใช้โดยไม่มีคำแนะนำที่ดีก็อาจตายได้เพราะมันจะทำลายไต ทำให้โคเลสเตอรอลชนิดดี (HDL) ลดต่ำลง ชนิดเลว (LDL) พุ่งสูงขึ้น ทำให้ความดันโลหิตสูง บั่นทอนการทำงานของหัวใจห้องซ้าย ฯลฯ ผลดีก็ได้แก่ทำให้อ้วนท้วนสมบูรณ์ กินอาหารอร่อย รู้สึกสบาย กล้ามเนื้อแข็งแรง ออกแรงได้ทนนาน ฯลฯ
ปีหนึ่งๆ เราใช้สารนี้กันมหาศาล (อยู่ในลูกกลอน ยาผีบอกที่ไม่มี อย. ก็แยะ) เสียเงินตราต่างประเทศมากมาย ถ้าเราผลิตในบ้านเราเองและเปิดเสรีให้ซื้อกันได้ถูกกฎหมายเหมือนเปิดบ่อนถูกกฎหมาย เงินก็ไม่ไหลไปต่างประเทศ นอกจากนี้ยังขายให้ต่างชาติได้เงินเข้าประเทศอีกด้วย คนไทยและต่างประเทศจะป่วยจะตายอย่างไรเป็นเรื่องความเสี่ยงของแต่ละคน
เรื่องนี้เป็นเรื่องสมมติเพราะการอนุญาตยาอันตรายอย่างเสรีไม่ใช่เรื่องที่แต่ละประเทศสามารถตัดสินใจได้ แต่ตรรกะในการเปรียบเทียบกับการอนุญาตเปิดบ่อนกาสิโนไม่ต่างกันคือเปิดเสรีเพื่อเงิน โดยไม่คำนึงผลเสียทางสังคมที่จะเกิดขึ้น
ชีวิตคนไม่ใช่เรื่องตื้นๆ ของตัวเลขเงินเหรียญและบาทที่ได้มาจากการไหลเข้าของเงินตราต่างประเทศหรือกำไร การมีบ่อนกาสิโนในสังคมมีผลกระทบด้านลบกว้างขวาง มีต้นทุนทางสังคมสูงและซับซ้อนกว่าผลตอบแทนการเงิน ผู้เขียนจึงไม่เห็นด้วยในเรื่องนี้โดยมีเหตุผลสนับสนุนดังต่อไปนี้
(1) บ่อนกาสิโนเปิดช่องให้การฟอกเงินในบ้านเราเป็นไปอย่างสะดวกยิ่งขึ้น เป็นที่รู้กันดีในภูมิภาคว่าไทยเป็นประเทศหนึ่งที่การฟอกเงินมีความคึกคักยิ่ง ทั้งฟอกเงินกันเองภายในและฟอกเงินจากนอก
การฟอกเงินง่ายๆ ของข้าราชการพ่อค้าและนักการเมืองก็คือซื้อล็อตเตอรี่ที่ถูกรางวัลแล้ว ซื้อธุรกิจหรืออสังหาริมทรัพย์ ซื้อของเก่า ซื้อเพชรนิลจินดา สังหาริมทรัพย์ที่มีค่าสูง ฯลฯ แต่ทั้งหมดนี้ต้องมีการใช้เงินต้นน้ำ เช่น เอาเงินสกปรก 4.5 ล้านบาทมาซื้อล็อตเตอรี่ใบรางวัลที่ 1 มูลค่า 4 ล้านบาท เพื่ออธิบายได้ว่ามีเงินอย่างถูกกฎหมายมาจากไหน แต่ในกรณีของบ่อนกาสิโนนั้นสะดวกกว่าเพราะไม่ต้องใช้เงินต้นน้ำ
ถ้าคนเหล่านี้สนิทสนมกับเจ้าของบ่อนผู้ได้รับสัมปทาน หรือเป็นผู้มีอิทธิพล ก็สามารถบีบเจ้าของบ่อนได้ สามารถอธิบายที่มาของความร่ำรวยจากการร่วมปั่นหุ้น รีดไถ กินหัวคิว คอร์รัปชัน ฯลฯ ได้สบายมากโดยการขอใบยืนยันจากบ่อนว่าได้เงินก้อนใหญ่จากการพนัน (รัฐมนตรีคนหนึ่งที่โดนยึดทรัพย์อ้างว่าได้เงินจากบ่อนในออสเตรเลีย แต่หาใบยืนยันไม่ได้) การเปิดช่องให้ฟอกเงินได้ง่ายเช่นนี้คือการสนับสนุนคอร์รัปชันทางอ้อม
อย่าบอกว่าบ่อนต้องมีระบบบัญชีที่ดี มีการตรวจสอบ จะทำเช่นนี้ได้อย่างไร ก็ขอถามว่าแล้วทำไมข้าราชการไทยกับเอกชนสามารถสมคบกันโกงภาษีมูลค่าเพิ่มได้นับพันนับหมื่นล้านบาทมาหลายปี ทั้งๆ ที่มีระบบข้อมูลที่ดีเลิศ การออกใบยืนยันแค่นี้นั้นเป็นเรื่องเล็กมากในประเทศไทย
(2) บ่อนกาสิโนทำให้เด็กและผู้ใหญ่เห็นว่าการพนันเป็นเรื่องปกติ ขนาดรัฐบาลยังอนุญาตให้เล่นการพนันกันเป็นหมื่นเป็นแสนบาทเลย แล้วการเล่นไพ่กินเงิน ปั่นแปะ พนันฟุตบอล เล่นหวยปิงปอง หวยหุ้น หวยรัฐบาล ฯลฯ มันจะอะไรกันนักกันหนา เราคาดเดาได้ว่าการกระจายตัวของการพนันในทุกระดับจะเกิดขึ้นเพราะคนไทยชาชินกับมัน (เมื่อก่อนคนไทยแต่งงานกับฝรั่งเป็นเรื่องแปลก ปัจจุบันเป็นเรื่องปกติและโก้เก๋สำหรับคนบางกลุ่มเอาด้วย) คงไม่มีใครอยากเห็นสังคมเรามีทางโน้มสู่อบายมุขเช่นนี้เป็นแน่
(3) บ่อนกาสิโนที่พัทยา (อ้างว่าอยู่ในแหล่งคอมเพล็กซ์บันเทิง ฟังแล้วคุ้นหูจัง) หรือสถานที่ท่องเที่ยวใกล้ชุมชนจะทำให้สะดวกต่อการเล่นการพนันกว่าเมื่อก่อน การไปบ่อนนอกประเทศเป็นเรื่องของคนมีเงินเดินทางและมีเงินเล่น บัดนี้คนไม่มีเงินมากก็เดินเข้าไปเล่นได้ และเล่นอย่างไม่ต้องห่วงพะวงกลัวถูกจับเหมือนบ่อนผิดกฎหมายในปัจจุบัน
อย่าบอกว่าจะมีการตรวจสถานะการเงิน ตรวจบัตรคนเข้าไปเล่น มีกล้องวีดิโอจับภาพ มีมาตรการเข้มงวดห้ามคนไม่มีเงินเข้าไปเล่น ฯลฯ ลองดูบ่อนที่มะนิลาและจาการ์ตา ก็จะเห็นว่าตอนเริ่มต้นก็มีมาตรการแบบเดียวกัน แต่ต่อมาคนขับแท็กซี่ คนใช้แรงงาน คนชั้นกลางใส่รองเท้าแตะเข้าไปเล่นกันโจ๋งครึ่ม เมื่อมาตรการของเรามีลักษณะ “ไฟไหม้ฟาง” มาตลอดและการบังคับใช้กฎหมายของเราอ่อนแอ มันก็จะกลายเป็นแหล่งเพาะอาชญากรรม เพราะคนไม่รักดีชอบคิดอย่างเขลาๆ ว่าบ่อนเป็นแหล่งที่สามารถเพิ่มจำนวนเงินที่จี้ปล้นมาได้หลายเท่า หรือติดการพนันจนต้องประกอบมิจฉาชีพ
(4) บ่อนกาสิโนถูกกฎหมายเป็นการเพิ่มจำนวนบ่อนให้คนเล่นได้เสียหายมากขึ้น เพราะพูดได้เลยว่าบ่อนผิดกฎหมายในเมืองใหญ่โดยเฉพาะในกรุงเทพฯ จะไม่หายไป (มีหวยรัฐบาลมานานแต่ก็ยังมีหวยใต้ดิน ประสบการณ์ในฟิลิปปินส์และอินโดนีเซียก็เหมือนกัน) คนเล่นมีรสนิยมในการเล่นการพนันหลายแบบที่อาจไม่ตรงกับบ่อน ระยะทางเดินทาง การเอาใจให้เครดิตของบ่อนเถื่อน ความสะดวกและเคยชิน ผลประโยชน์ ฯลฯ ล้วนเป็นปัจจัยทำให้บ่อนเดิมคงอยู่จำนวนหนึ่ง
บ่อนกาสิโนจึงเป็นช่องทางให้เกิดการขยายตัวของการพนันมากยิ่งขึ้นในหมู่ผู้มีเงิน ผู้พอจะมีเงิน และผู้มีเงินจากการกู้ยืม การพนันสร้างความเสื่อมเพราะทำให้คนเล่นเห็นคุณค่าของการทำงานอย่างเป็นเรื่องเป็นราวซึ่งเป็นฐานสำคัญของระบบเศรษฐกิจน้อยลง (การพนันเป็นการโอนเงิน มิใช่กิจกรรมทางเศรษฐกิจแต่อย่างใด) การหมกมุ่นในการพนันทำให้เสียเวลาและเสียโอกาสได้รายได้ ทำให้เกิดการสูญเสียการผลิตของประเทศ
การพนันไม่เคยทำให้คนรวยได้ยั่งยืนยกเว้นแต่จะเป็นเจ้ามือ งานวิจัยพบว่าการพนันทำให้คนเล่นเสียเปรียบและไม่มีวันรวยได้เพราะจิตวิทยาของมนุษย์ในเรื่องการพนันก็คือเมื่อได้มาก็จะกลับไปเล่นอีก และ “เสีย” ในที่สุด
การพนันเป็นความบันเทิงสำหรับคนมีเงินที่รู้ขอบเขตของการเล่น คนในประเทศพัฒนาแล้วและคนมีการศึกษาส่วนใหญ่มีลักษณะเช่นนี้ อย่างไรก็ดี คนจนส่วนใหญ่ในประเทศกำลังพัฒนาโดยเฉพาะในวัฒนธรรมตะวันออก การพนันคือความบันเทิง การเสี่ยงโชค และการทำงานผสมปนเปกัน คนจนที่มีอยู่มากมายในประเทศนี้จะเป็นเหยื่อของนายทุนการพนันเพราะมีโอกาสที่จะเล่นพนันอย่างสะดวก และบ่อยครั้งโดยไม่มีขอบเขต
สังคมไทยมีหลายสิ่งที่เป็นจุดอ่อนไม่ว่าจะเป็นการขาดตรรกะในการคิดอย่างมีเหตุมีผล การขาดวินัย ความฟุ้งเฟ้อในการดำเนินชีวิต ฯลฯ การแพร่กระจายของการพนันผ่านการเห็นว่ามันเป็นเรื่องธรรมดา ตลอดจนความสะดวกคุ้นเคยง่ายดายยิ่งขึ้นเมื่อมีบ่อนกาสิโนถูกกฎหมาย (เดาได้ว่าจาก 1 จะเพิ่มเป็น 2 เป็น 4 และเมื่อมีแล้วก็ยากที่จะเลิกได้) อยู่ใกล้บ้าน การพนันทำให้ชีวิตมีความสุ่มเสี่ยงมากยิ่งขึ้น บ้านที่เคยมีให้ครอบครัวพักพิงตอนหัวค่ำอาจหายไปกลางดึกได้ในวงพนัน
แนวคิด “ชีวิตพอเพียง” “เศรษฐกิจพอเพียง” เป็นหัวใจของการสร้างชีวิตที่มั่นคงยั่งยืน ไม่สุ่มเสี่ยงต่อความผันผวนที่มากระทบ การพนันคือตัวบั่นทอนแนวคิดนี้เพราะเป็นตัวที่เพิ่มความสุ่มเสี่ยงให้แก่ชีวิต ทำไมเราต้องมีบ่อนเหมือนเพื่อนบ้าน เราจะมีอะไรดีๆ สักอย่างที่ไม่เหมือนเพื่อนบ้านบ้างไม่ได้เชียวหรือ
ผู้เขียนเข้าใจว่าเราอยู่ในช่วงเวลาที่ปรารถนาจะเห็นการปฏิรูป ไม่ว่าในเรื่องค่านิยมที่เหมาะสมสำหรับคนไทยในการปลอดอบายมุข ความมีวินัย การสร้างสังคมพอเพียงที่มั่นคง ฯลฯ ไม่นึกว่าจะได้ยินข้อเสนอเรื่องให้มีกาสิโนถูกกฎหมายเพียงเพื่อจะได้เงินตราต่างประเทศเข้าประเทศ
เราอยากเห็นข้อเสนอแก้ไขสังคมที่เป็นระบบชนิดที่เรียกว่าการปฏิรูป เราไม่ต้องการเห็นเพียง “ก้อนหิน” ครับ
หมายเหตุ: ตีพิมพ์ครั้งแรก คอลัมน์ “อาหารสมอง” นสพ.กรุงเทพธุรกิจ ฉบับวันอังคาร 23 มิ.ย. 2558