รายงานโดย ปรีดี บุญซื่อ
หนังสือ China’s Age of Abundance ที่เขียนถึงการเข้าสู่ยุคความรุ่งเรืองมั่งคั่งของจีน กล่าวถึงการผลิต iPhone ในจีนไว้ว่า ในทศวรรษแรกของศตวรรษที่ 21 สินค้าที่เหมือนเป็น “ทองคำขาว” ของโลกเรา คืออุปกรณ์มือถือเรียกว่า “สมาร์ทโฟน” ที่ใช้โทรศัพท์ ส่งอีเมล ถ่ายภาพ เล่นเกม และดูภาพยนตร์
ไม่มีสมาร์ทโฟนไหนประสบความสำเร็จเท่ากับ iPhone ที่ผลิตโดย Apple จากปี 2007-2018 Apple ขาย iPhone ทั่วโลกได้ 2.2 พันล้านเครื่อง นอกจากเป็นผู้ผลิต จีนยังเป็นลูกค้ารายใหญ่สุด มีคนจีนใช้ iPhone ถึง 228 ล้านคน ขณะที่ในสหรัฐฯ คนอเมริกันใช้อยู่ 120 ล้านคน ในปี 2020 Apple ขาย iPhone เกือบ 200 ล้านเครื่อง มีสัดส่วนมากกว่า 50% ของยอดขาย Apple ทั้งปีที่ 365 พันล้านดอลลาร์ หรือมากกว่าครึ่งหนึ่งของ GDP ของฮ่องกง ในปี 2022 มีมูลค่าอยู่ที่ 359 พันล้านดอลลาร์
“โรงงานโลก” ที่ผลิต iPhone
กล่าวกันว่าเศรษฐกิจฝ้ายคือ รากฐานของการพัฒนาอุตสาหกรรมในระยะเริ่มต้นของโลกเรา ปัจจุบันคือการผลิต iPhone ที่ต้องอาศัยที่ดิน แรงงาน เงินทุน และการสนับสนุนทางการเมือง Apple อาศัยแรงงานจีนทั้งหมด 3 ล้านคน ที่เกี่ยวข้องกับการผลิตสินค้าต่างๆ ของ Apple ซับพลายเออร์ใหญ่สุดของ Apple และเป็นผู้ส่งออกรายใหญ่ของจีนคือ Foxconn ที่จ้างแรงงานจีนถึง 1.3 ล้านคน มีโรงงานทั้งจีนทั้งหมด 13 แห่ง
โรงงานผลิต iPhone ใหญ่สุดของ Foxconn อยู่ที่เมืองเจิ้งโจว (Zhengzhou) มณฑลเหอหนาน ตอนกลางของจีน เป็นที่รู้จักกันว่าคือ “เมืองไอโฟน” (iPhone City) ที่เริ่มผลิตตั้งแต่ปี 2010 เพราะ Foxconn ต้องการอาศัยแรงงานที่ค่าแรงถูกกว่า เทียบกับเขตเศรษฐกิจเสิ้นเจิ้น รัฐบาลท้องถิ่นของเหอหนานให้สิทธิพิเศษแก่ Foxconn เช่น เงินกู้ 250 ล้านดอลลาร์ ลงทุน 10 พันล้านดอลลาร์เพื่อขยายสนามบิน และลดภาระการจ่ายเงินประกันสังคมแก่คนงาน ในปีหนึ่งเป็นเงิน 100 ล้านดอลลาร์
iPhone เป็นผลิตภัณฑ์สร้างกำไรสูงแก่ Apple ที่อาศัยแรงงานจีนหลายล้านคน ในปี 2016 Apple มีซับพลายเออร์ทั่วโลก 766 ราย เป็นซับพลายเออร์จากจีนแผ่นดินใหญ่ 346 ราย เมืองไอโฟนที่เจิ้งโจว จ้างแรงงาน 350,000 คน มีสายพานการผลิตทั้งหมด 94 สายพาน ในหนึ่งนาทีผลิต iPhone ได้ 350 เครื่อง และในหนึ่งวันได้เกือบ 500,000 เครื่อง ปี 2021 โรงงานที่เจิ้งโจวผลิต iPhone ได้ทั้งหมด 166 ล้านเครื่อง หรือ 70% ของยอดการผลิต iPhone ทั้งหมดของ Apple
หนังสือ China’s Age of Abundance กล่าวว่า ผลกำไรสูงมากของ Apple จึงมาจากแรงงานถูกของจีน ตัวอย่างเช่นในปี 2016 iPhone Model 7 รายปลีกเครื่องละ 649 ดอลลาร์ ต้นทุนหน้าโรงงานอยู่ที่ 237.45 ดอลลาร์ ทำให้ได้กำไรเครื่องละ 283 ดอลลาร์ ส่วนต้นทุนของโรงงานในการผลิต iPhone ฝ่ายจีนได้ 8.46 ดอลลาร์ต่อเครื่อง หรือ 3.5% ส่วนต้นทุนที่ตกอยู่กับสหรัฐฯคือ 68.46 ดอลลาร์ หรือเกือบ 30% ต้นทุนทั้งหมด จากต้นทุนของจีนมีสัดส่วน 1 ใน 8 ของต้นทุนชิ้นส่วนจากญี่ปุ่น 1 ใน 2 ของชิ้นส่วนจากเกาหลีใต้ และ 1 ใน 6 ของชิ้นส่วนจากไต้หวัน
ซับพลายเออร์จากทั่วโลก
บทความชื่อ Where is the iPhone made? เขียนถึงเส้นทางของ iPhone จากชิ้นส่วนถึงโรงงานประกอบว่า iPhone ถือเป็นสมาร์ทโฟนที่ได้รับการยอมรับมากที่สุด ในแต่ละปี Apple ผลิตออกมาขายเกือบ 250 ล้านเครื่อง คนทั่วไปอาจรู้สึกว่า iPhone “ผลิตในจีน” แต่ชิ้นส่วนต่างๆที่ประกอบเป็น iPhone ไม่ได้ผลิตจากที่แห่งเดียว
หน้าจอของ iPhone ผลิตโดย Samsung หรือ LG จากเกาหลีใต้ หน่วยความจำ (flash memory) มาจากโรงงานของบริษัท KIOXIA ในญี่ปุ่น กระจกหน้าจอมาจากบริษัท Corning ในสหรัฐฯ ตัวชิป A17 Pro ออกแบบในสหรัฐฯ แต่ผลิตโดยโรงงาน TSMC ในไต้หวัน เป็นต้น
นอกจากนี้ Apple ยังอาศัยบริษัทอีกหลายแห่ง ที่ผลิตชิ้นส่วนขนาดเล็กของ iPhone เช่น ตัว IC ที่บริหารพลังงาน อุปกรณ์ควบคุมภายในเรียกว่า Microcontroller อุปกรณ์ประเมินผลเรียกว่า Chipset เป็นต้น ชิ้นส่วนเหล่านี้จะผลิตจากบริษัท Texas Instrument และบริษัทในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ Apple ยังพยายามสำรองแร่โคบอลต์โดยตรงจากเหมืองแร่ เพื่อไม่ให้เกิดการขาดแคลนในการผลิตแบตเตอรี่ของ iPhone
สู่กลยุทธ์ China Plus One
ครั้งหนึ่ง จีนถือเป็นประเทศที่ประกอบการผลิต iPhone ในขั้นตอนสุดท้าย แทบจะทุกเครื่องที่ขายในโลก แต่สิ่งนี้กำลังเปลี่ยนไปแล้ว โรงงานผลิต iPhone ใหญ่สุดของบริษัท Hon Hai technology Group หรือ Foxconn ตั้งอยู่ที่เมืองเจิ้งโจว บริเวณโรงงานของ Foxconn มีสภาพเหมือนเมืองเล็กๆ เพราะวันหนึ่งผลิต iPhone ได้ถึง 5 แสนเครื่อง แต่สภาพกำลังเปลี่ยนไป เพราะ Apple กำลังมองหาช่องทางย้ายการผลิตส่วนหนึ่งไปเวียดนามและอินเดีย
แต่ Apple ไม่ได้เป็นผู้ผลิตสินค้าอิเล็กทรอนิกส์ผู้บริโภครายเดียว ที่กระจายการผลิตออกจากจีน Samsung และ Xiaomi (เสียวมี่) ก็ประสบความสำเร็จในการผลิตในประเทศเอเชียอื่นๆ เช่น Samsung ผลิตสมาร์ทโฟนในเวียดนาม กลยุทธ์เรียกว่า “จีนบวกหนึ่ง” (China Plus One) จึงเป็นกลยุทธ์ธุรกิจที่ได้รับความนิยม สำหรับบริษัทที่ต้องการให้ต้นทุนการผลิตถูกลง และยังลดความเสี่ยงจากการพึ่งพาแหล่งผลิตเพียงที่เดียว
ทำไม Apple ย้ายการผลิตมาเวียดนาม
ประเทศในเอเชียอื่น นอกจากจีน ให้ประโยชน์หลายอย่างนักลงทุนต่างชาติ ในการมาตั้งโรงงานการผลิต ประโยชน์ที่ว่าคือเสถียรภาพด้านภูมิรัฐศาสตร์ และด้านเศรษฐกิจ ที่เป็นปัจจัยส่งผลกระทบต่อการผลิต iPhone ในจีน ในเรื่องเศรษฐกิจ การล็อคดาวน์ของจีนในช่วงการแพร่ระบาดของโควิด-19 ทำให้ Apple ต้องประกาศเรื่องความล่าช้าในการส่งมอบ iPhone มาแล้ว
เวียดนามตั้งอยู่ในทำเลยุทธศาสตร์ ของการขนส่งทางเรือโลก ในทางภูมิศาสตร์ เวียดนามอยู่ใกล้แหล่งที่เป็นห่วงโซ่อุปทานสำคัญของ Apple เช่นจีน ไต้หวัน ญี่ปุ่น และประเทศอื่นๆ มีข้อตกลงการค้าเสรีกับประเทศในเอเชียตะวันออก และสุดท้าย เศรษฐกิจเวียดนามตั้งอยู่บนรากฐานการส่งแทบทั้งหมด ตั้งแต่สินค้าเกษตร เสื้อผ้า จนถึงสินค้าอิเล็กทรอนิกส์ เวียดนามจึงได้ประโยชน์จากบริษัทตะวันตก ที่กระจายการผลิตออกจากจีน
เวียดนามไม่ใช่แหล่งผลิตใหม่ของ Apple เพราะ Apple ผลิตหูฟังขนาดเล็ก AirPod Pro ในเวียดนามมาตั้งแต่ปี 2020 ทุกวันนี้ Apple ย้ายการผลิตส่วนหนึ่งของ iPad MacBook และ Apple Watch มาเวียดนาม ในปี 2022 มีโรงงานการผลิตสินค้า Apple จำนวน 11 แห่งในเวียดนาม ปีเดียวกันนี้ Foxconn ได้ใบอนุญาตสร้างโรงงานการผลิตมูลค่า 270 ดอลลาร์ ในทางเหนือเวียดนาม เพื่อผลิตคอมพิวเตอร์แล็ปท๊อปและแท็บเลต 8 ล้านเครื่องต่อปี
ในปี 2024 Tim Cook ผู้บริหาร Apple มาเยือนเวียดนาม และประกาศว่าจะลงทุนในเวียดนามเพิ่มขึ้น โดยเฉพาะกับซับพลายเออร์ของเวียดนาม ที่ผ่านมา Apple ลงทุนในเวียดนามไปแล้วถึง 15.8 พันล้านดอลลาร์
อินเดียคือฐานการผลิตต่อไป
อินเดียถือเป็นฐานการผลิตที่ 2 ของ Apple ปี 2020 รัฐบาลอินเดียเสนอโครงการ Make in India เป็นมูลค่า 6 พันล้านดอลลาร์ เพื่อสนับสนุนการเงินแก่บริษัทที่ มาตั้งโรงงานสมาร์ทโฟนและชิ้นส่วนอิเล็กทรอนิกส์ ในอินเดีย Xiaomi Samsung และ OPPO ได้เข้ามาประกอบการผลิตในอินเดียแล้ว
ความสำเร็จของบริษัทสมาร์ทโฟนอื่นๆ ทำให้ Apple สนใจเข้ามาประกอบการผลิต iPhone ในอินเดีย บริษัทรับจ้างการผลิตของอินเดียอย่าง Bharat FIH ก็เป็นบริษัทในเครือของ Foxconn หาก Apple ย้ายการผลิตมาอินเดีย ส่วนแบ่งตลาดสมาร์ทโฟนจะเพิ่มขึ้น เพราะอินเดียเก็บภาษีนำเข้าสมาร์ทโฟน 22% การผลิตในอินเดียจะทำให้ผู้บริโภคได้ประโยชน์ในราคาลดลง ปัจจุบัน Apple เริ่มผลิต iPhone 14 แล้วในอินเดีย นักวิเคราะห์คาดว่า ในที่สุด Apple จะย้ายการผลิต iPhone มาอินเดีย 25%
บทความ Where is the iPhone made? สรุปว่า การที่ประเทศไหนจะเป็นผู้ผลิต iPhone ของ Apple ไม่ได้มีคำตอบเดียว ในที่สุด แม้โรงงานประกอบ iPhone อาจะมีแค่ 2-3 ประเทศ แต่ชิ้นส่วนของ iPhone และวัตถุดิบต่างๆ จะมาจากทุกมุมโลก
เอกสารประกอบ
China’s Age of Abundance, Wang feng, Cambridge University Press, 2024.
Where is the iPhone made? Calvin Wankhede, April 16, 2024, androidauthority.com
ข่าวหรือบทความที่เกี่ยวข้อง
