วรากรณ์ สามโกเศศ
ทุกคนต้องตายอย่างแน่นอน การตายของบางชีวิตไร้ความหมายเพราะตลอดชีวิตไม่ได้ทำอะไรที่เป็นประโยชน์แก่ชีวิตคนอื่นในโลกเลยนอกจากตัวเอง แต่บางชีวิตถึงแม้จะอยู่ไม่นาน แต่เมื่อตายไปก็ทิ้งสิ่งที่ยิ่งใหญ่ไว้ข้างหลังดังเรื่องราวของเด็กหญิงญี่ปุ่นคนหนึ่งชื่อ Sadako Sasaki ที่รู้จักกันทั่วโลก เพราะการจากไปของเธอปลุกเร้าให้ผู้คนได้ตระหนักถึงคุณค่าของสันติภาพและคุณค่าของการมีชีวิต
วันหนึ่งในต้นเดือนสิงหาคม 1945 ขณะที่เธอมีอายุเพียง 2 ขวบ และอยู่ในบ้านในเมือง Hiroshima ร่างของเธอถูกแรงลมมหาศาลพัดกระเด็นออกนอกหน้าต่าง แม่เธอคิดว่าเธอคงตายแน่ แต่ปรากฏว่าเธอไม่เป็นอะไรเลย เมื่อตั้งสติได้เธอก็อุ้ม Sadako ฝ่าความวุ่นวายทั้งลม ฝุ่น ความร้อน และ “ฝนดำ” (nuclear fallout) หรือละอองฝุ่นกัมมันตรังสีนิวเคลียร์ เธอรอดตายครั้งนั้นราวกับปาฏิหาริย์โดยหารู้ไม่ว่าเธอจะประสบอะไรในเวลาอีก 9 ปี ต่อมา
Sadako Sasaki เติบโตเช่นเด็กปกติ เป็นแชมป์วิ่งผลัดของโรงเรียน เรียนหนังสือเก่งและเป็นที่รักของเพื่อน ๆ วันหนึ่งในปี 1954 ตอนอายุได้ 11 ปี คอและหลังหูเธอบวม ต่อมาไม่นานมีจุดและผื่นใหญ่ขึ้นบนขา หมอตรวจแล้วบอกว่าเธอเป็น leukemia หรือมะเร็งในเม็ดเลือดขั้นรุนแรง (ในเวลาต่อมามีเด็กจำนวนมากในละแวกบ้านที่ป่วยในลักษณะเดียวกับเธอและเสียชีวิต)
Sadako เข้ารักษาตัวในโรงพยาบาลตอนต้นปี 1955 โดยเชื่อว่าเธอคงจะอยู่ได้ไม่เกิน 1 ปี วันหนึ่งในเดือนสิงหาคมของปีเดียวกัน มีกลุ่มนักเรียนในท้องถิ่นเอานกกระสาพับเป็นกระดาษมามอบให้เธอ Sadako ก็นึกขึ้นได้ถึงตำนานเก่าแก่ของญี่ปุ่นที่พ่อเธอเคยเล่าให้ฟัง
ตำนานเก่าแก่ก็คือใครที่พับนกกระสากระดาษได้ครบ 1,000 ตัว หากอธิษฐานอะไรก็จะสมหวัง ได้รับพรจากพระเจ้า มีความสุข และโชคดีตลอดกาล ภาษาญี่ปุ่นของนกกระสากระดาษพับก็คือ orizuru (ori = พับ ; tsuru = นกกระสา หรือ crane)
ญี่ปุนมีวัฒนธรรมพับกระดาษมายาวนาน เชื่อว่ามีมาตั้งแต่ศตวรรษที่ 6 โดยเรียกศิลปะนี้ว่า origami (ori = พับ ; kami = กระดาษ) ส่วนนกกระสานั้นในตำนานถือว่าเป็นนกวิเศษมีอายุถึง หนึ่งพันปี ในวัฒนธรรมญี่ปุ่น เกาหลี และจีน นกกระสาเป็นตัวแทนของความโชคดีและการมีอายุยืน วัฒนธรรมญี่ปุ่นถือว่านกกระสาเป็น “bird of happiness” เชื่อว่าปีกของนกกระสาจะนำจิตวิญญาณขึ้นสู่สรวงสวรรค์
Sadako มีเวลาว่างนอนอยู่บนเตียง เมื่ออาการเป็นปกติ เธอจึงเริ่มพับนกกระสา กระดาษก็หาไม่ได้ต้องใช้เศษกระดาษที่ห่อวัสดุและยา ตลอดจนกระดาษอะไรก็ได้ที่พอหาได้ และที่ขอมาจากคนไข้อื่น ๆ
อาการเธอเลวร้ายลงทุกที แต่เธอก็ไม่ท้อ พับในทุกโอกาสที่สามารถทำได้ จนในที่สุดเธอก็พับได้เกินกว่า 1,000 ตัวตอนที่เสียชีวิตในเดือนตุลาคมของปี 1955 ท่ามกลางความโศกเศร้าของผู้คนที่รู้จักและรักเธอ
เรื่องราวของเธอมิได้จบเพียงแค่นี้เพราะมันได้กลายเป็นเรื่องเล่าที่มีพลังอย่างยิ่งแก่ผู้คนจำนวนมากที่ต้องการมีความหวัง ต้องการพลังใจเพื่อต่อสู้ มีความเชื่อมั่นในการมีคุณค่าของชีวิต รักสันติภาพ ฯลฯ มันเป็นเรื่องเล่ามี่เกี่ยวพันกับความจริง ความดี และความงาม โดยแท้
เพื่อน ๆ ของเธอที่โรงเรียนร่วมกันสาบานตอนงานเผาศพของ Sadako ว่าจะร่วมกันสร้างอนุสาวรีย์เพื่อเป็นเกียรติแก่เธอให้จงได้ ความพยายามของเด็กกลุ่มนี้ของโรงเรียน Noboricho Elementary Schoolที่เมือง Hiroshima ในเวลาต่อมาได้กลายเป็นกระบวนการสันติภาพและการระดมทุนไปทั่วญี่ปุ่น ได้ทำให้นกกระสากระดาษ (origami crane) กลายเป็นสัญลักษณ์สากลของสันติภาพ
ปีนี้ครบรอบปีที่ 50 ของอนุสาวรีย์ The Children’s Peace Monument ซึ่งตั้งอยู่ใจกลางHiroshima’s Peace Memorial Park ของเมือง Hiroshima รูปปั้นของ Sadako Sasaki ปรากฏอยู่บนยอดของโครงคอนกรีตเสมือนขาของนกกระสา และรายล้อมด้วยอาคารเล็ก ๆ ที่บรรจุนกกระสากระดาษจำนวนมากมายจากทั่วโลก
เพื่อนรักของเธอคนหนึ่ง ชื่อ Tomiko Kawano กับเพื่อน ๆ ปัจจุบันมีองค์กรชื่อ Peace Minds Hiroshima ซึ่งมีวัตถุประสงค์กระจายเรื่องราวของ Sadako เพื่อส่งข้อความสำคัญคือสันติภาพสู่โลก ปัจจุบันได้รับนกกระสากระดาษพับประมาณปีละ 10 ตัน (10 ล้านตัว) จากเด็กทั่วโลก มันมากจนเธอต้องนำไปรีไซเคิลเป็นสมุดโน้ตแจกเด็กที่ขาดแคลนในต่างประเทศ ในเล่มก็จะมีเรื่องราวของ Sadako เรื่องราวการทิ้งระเบิดปรมาณูลง Hiroshima และความจำเป็นของการมีสันติภาพ ตลอดจนการขจัดระเบิดปรมาณูไปจากโลก รวมทั้งวิธีการพับนกกระสาด้วย
เรื่องราวของ Sadako ถูกถ่ายทอดเป็นนิยายหลายเรื่องสำหรับเด็ก เป็นภาพยนตร์ เป็นการ์ตูน เพื่อสอนคุณค่าสำคัญให้แก่เด็กและเยาวชนทั่วโลกโดยมีนกกระสากระดาษเป็นสัญลักษณ์
ถ้า Sadako มีชีวิตอยู่วันนี้ก็จะมีอายุ 75 ปี เธอคงจะได้มีความสุขกับชีวิตและมีลูกมีหลานเฉกเช่นชีวิตคนทั่วโลก เธอโชคร้ายไม่มีโอกาส แต่เธอได้ทิ้งสิ่งที่มีประโยชน์อย่างยิ่งไว้แก่โลก เธอทำให้โลกเห็นคุณค่าของการมีชีวิต (เธอต้องพับนกเพื่อหวังว่าจะบรรลุความหวัง แต่บางคนมีชีวิตอยู่ได้อยู่ดีโดยไม่ต้องพับนกแต่ยังไม่เห็นว่าชีวิตมีค่าจนทำลายตนเองและผู้อื่น) เห็นว่าสงครามและความรุนแรงเป็นสิ่งเลวร้ายที่ทุกคนต้องช่วยกันขจัด และประการสำคัญผลักดันความคิดว่าขออย่าให้มีการทิ้งระเบิดปรมาณูอีกเลย (“never again”)
ขอให้นกกระสากระดาษจงเบ่งบานในหัวใจของทุกคน
หมายเหตุ : ตีพิมพ์ครั้งแรกคอลัมน์ “อาหารสมอง” นสพ. กรุงเทพธุรกิจ ฉบับวันอังคารที่ 21 ส.ค. 2561
