ดร.สุวิทย์ เมษินทรีย์
ตัวอย่างประเทศที่สามารถ “ปรับเปลี่ยนจารีต” ได้สำเร็จ โดยไม่ทำลายรากวัฒนธรรมเดิม แต่แปลงจารีตให้กลายเป็นพลังของการพัฒนา
ญี่ปุ่น: “Modernize Tradition, Not Abandon It”
บริบท:
วิธีปรับเปลี่ยนจารีต:
1) รัฐธรรมนูญใหม่: ยกเลิกอำนาจสมบูรณาญาสิทธิ์ของจักรพรรดิ แต่ยังคงสถานะเป็น “ศูนย์รวมจิตใจ”
2) ระบบราชการ: ปรับจากระบบซามูไร-ขุนนาง เป็นระบบคุณธรรม ใช้การสอบแข่งขัน
3) วัฒนธรรมองค์กร: ปรับค่านิยม “เคารพผู้อาวุโส” เป็น “การพัฒนาอย่างต่อเนื่อง“ (Kaizen)
4) การศึกษา: สร้างพลเมืองประชาธิปไตย แต่ยังสอดแทรกคุณค่าดั้งเดิม เช่น ความขยัน อดทน
ผลลัพธ์:
เกาหลีใต้: “From Dictatorship to Cultural Powerhouse”
บริบท:
วิธีปรับเปลี่ยนจารีต:
1) การเมือง: เคยมีเผด็จการ (Park Chung-hee) ปลุกพลังพลเมืองล้มรัฐบาลเผด็จการ (1987)
2) เศรษฐกิจ: ใช้รัฐเป็นผู้นำพัฒนาอุตสาหกรรม + เปิดให้เอกชนแข่งขัน
3) วัฒนธรรม: จาก “เชื่อฟังโดยไม่ตั้งคำถาม” สู่ “เสรีภาพในการคิดสร้างสรรค์” (K-pop, K-drama)
4)การศึกษา: เคารพการเรียนรู้แบบแข่งขัน แต่เริ่มปรับเข้าสู่ soft skills, critical thinking
ผลลัพธ์:
ไต้หวัน: “ปรับจารีตเพื่อสร้างประชาธิปไตยและนวัตกรรม”
บริบท:
วิธีปรับเปลี่ยนจารีต:
1) การเมือง: ปฏิรูปจากพรรคเดียว เป็นประชาธิปไตยเต็มรูปแบบ (1990s)
2) การศึกษา: ปรับจาก “เรียนตามตำรา” เป็น “การเรียนรู้เชิงนวัตกรรม”
3) เทคโนโลยี: เคารพผู้นำจารีต แต่เปิดพื้นที่ให้ “คนรุ่นใหม่” นำเทคโนโลยี (เช่น Audrey Tang)
4) วัฒนธรรมประชาธิปไตย: ใช้เครื่องมือ Digital Democracy เช่น vTaiwan ให้คนรุ่นใหม่ร่วมกำหนดนโยบาย
ผลลัพธ์:
จีน: “Modernization Without Westernization”
บริบท:
วิธีปรับเปลี่ยนจารีต:
1) การเมือง: คงระบบรวมศูนย์แต่เสริมความชอบธรรมด้วยจารีตขงจื๊อ
2) เศรษฐกิจผสมกลไกตลาดกับวาทกรรม “ความสามัคคีและเสถียรภาพ” แบบจารีต
3) วัฒนธรรม: ส่งเสริม “ความเป็นจีน” เช่น การศึกษาแบบขงจื๊อ และวัฒนธรรมฮั่น
4) นโยบายสังคม: จารีตถูกใช้เพื่อควบคุมสื่อ เสรีภาพ และเนื้อหาทางวัฒนธรรม
ผลลัพธ์:
อินเดีย: “Pluralistic Tradition Meets Democracy”
บริบท:
วิธีปรับเปลี่ยนจารีต:
1) การเมือง: วางรากประชาธิปไตยบนโครงสร้างทางวัฒนธรรมที่หลากหลาย
2) กฎหมาย: ยกเลิกระบบวรรณะอย่างเป็นทางการ แต่ยังฝังอยู่ในวิถีชีวิต
3) การศึกษา: ส่งเสริม ฆราวาสนิยม (Secularism) ร่วมกับวัฒนธรรมพื้นถิ่น
4) วัฒนธรรม: เปิดพื้นที่ให้ศิลปะ/สื่อสะท้อนปัญหาจารีต (เช่น หนังเรื่อง Caste-based)
ผลลัพธ์:
บาห์เรน: “จารีตอาหรับ + โมเดลรัฐสมัยใหม่”
บริบท:
วิธีปรับเปลี่ยนจารีต:
1) การเมือง: ยังคงราชวงศ์ แต่มีรัฐสภาและการเลือกตั้งจำกัด (แบบ hybrid system)
2) วัฒนธรรม: คงจารีตศาสนา/ครอบครัว แต่เปิดรับสื่อสมัยใหม่ วัฒนธรรมตะวันตกบางส่วน
3) บทบาทสตรี: มีความพยายามเปิดพื้นที่ให้ผู้หญิงในวิชาชีพและการศึกษา
4) เศรษฐกิจ: พึ่งพาน้ำมัน แต่กำลังพัฒนา Fintech และธุรกิจบริการ
ผลลัพธ์:
กาตาร์: “รักษาราชวงศ์ไว้บนโครงสร้างเศรษฐกิจโลกาภิวัตน์”
บริบท:
วิธีปรับเปลี่ยนจารีต:
1) เศรษฐกิจ: รัฐลงทุนในโครงสร้างพื้นฐานโลก เช่น Qatar Airways, World Cup
2) วัฒนธรรม: ใช้ Soft Power เช่น Al Jazeera เพื่อสะท้อนอัตลักษณ์อาหรับ-มุสลิม
3) การศึกษา: เปิดมหาวิทยาลัยจากโลกตะวันตก (เช่น Georgetown, Northwestern University)
4) การเมือง: ยังจำกัดเสรีภาพการแสดงออกและการเมืองในประเทศ
ผลลัพธ์:
บทเรียนร่วม:
1) แนวทาง: “ไม่ทิ้งจารีต แต่ตีความใหม่ให้สอดคล้องกับโลกสมัยใหม่”
2) กลยุทธ์: สร้างความสมดุลระหว่าง รากวัฒนธรรม กับ โครงสร้างใหม่ (สถาบัน นโยบาย)
3) ผู้ขับเคลื่อน: พลเมืองรุ่นใหม่ที่เข้าใจรากเดิมและกล้าทำลายวงจรเดิม
4) เป้าหมาย: เป็นประเทศที่ทันสมัย มีศักยภาพแข่งขัน โดยไม่สูญเสียอัตลักษณ์
