ปรับ ครม. ไม่ใช่คำตอบ ถึงเวลา Remaking Thailand

ดร.สุวิทย์ เมษินทรีย์

เกิดอะไรขึ้นกับประเทศไทย

ตึก สตง. มูลค่า 2 พันล้านถล่ม จนมีคนตายหกสิบกว่าคน และสูญหายอีกหลายสิบ มีการเปิดหลักฐานมากมาย ว่าการถล่มไม่ใช่เรื่องปกติ เพราะคอร์รัปชั่นกันตั้งแต่การออกแบบ ทั้งเซ็นเอกสารปลอม, ทั้งลดสเป็ค, ทุจริตกันสารพัด ตึกถล่มเป็นหน้ากลอง จนคนตายเยอะขนาดนั้น ทั้งๆ ที่แผ่นดินไหวเกิดขึ้นที่เมียนมาร์ห่างไกลลิบ แต่ถามว่าหาคนผิดได้ไหม

ผู้ว่าปราจีนบุรี แต่งตั้งคนจีนเป็นที่ปรึกษาผู้ว่าฯ คนเป็นพ่อเมือง จะปล่อยให้คนจีนจูงจมูกได้อย่างไร ประเทศไทยจะโดนทุนจีนกลืนอยู่แล้ว สุดท้ายพอโดนแฉ ก็อ้างว่า “หอการค้าจังหวัดเสนอมา ไม่ได้สนิทเป็นการส่วนตัว” สุดท้ายยกเลิกคำสั่งแต่งตั้ง ถามว่าผู้ว่าฯ ต้องรับผิดชอบอะไรไหม ก็ไม่ คงจะบอกว่า “ก็ยกเลิกแล้วไง” จะเอาอะไรอีก

สำนักงานประกันสังคม ใช้งบทำเว็บแอพ ด้วยตัวเลขมหาศาล 850 ล้านบาท สั่งทำปฏิทินเอาไปแจกเกษตรกร 400 ล้านบาท เงินของผู้ประกันตนทั้งนั้น ที่โดนละเลงไปไม่รู้กี่พัน กี่หมื่นล้าน พอโดนจับได้ แล้วมีคนรับผิดชอบในการกระทำไหม

ถนนพระราม 2 เกิดอุบัติเหตุ ซ้ำแล้ว ซ้ำเล่า เป็นถนนมรณะ เศษปูนร่วงใส่ แท่นปูนถล่ม คานพัง สลิงขาด ฯลฯ 7 ปี เกิดอุบัติเหตุมากกว่า 2,500 ครั้ง คนตายมากกว่าร้อย ขับรถอยู่ดีๆ คุณก็อาจจะตายได้ และก็แน่นอน ทุกครั้งที่เกิดเหตุ ไม่มีบทลงโทษ ไม่มีคนผิด ไม่มีการรับผิดชอบ คนตายก็ตายไป

ตู้ห่าว อาชญากรชาวจีน ที่มาอยู่ในไทย ทั้งค้ายา ฟอกเงิน เปิดคาราโอเกะเถื่อนที่ไม่ได้รับอนุญาต เพื่อให้คนจีนมามั่วสุมกันในไทย เขาเป็นเจ้าของรถหรู 30 คัน มีธุรกิจสีดำที่หมุนเวียนกว่า 9 พันล้าน วันหนึ่งตู้ห่าวโดนจับกุมในบ้าน พร้อมยาเสพติดเกลื่อนห้อง ทั้งเฮโรอีน ยาอี ยาเค แต่สุดท้ายศาลอาญากรุงเทพใต้ จะพิพากษา “ยกฟ้อง” ตู้ห่าว และอดีตภรรยาที่เป็นตำรวจหญิง และพรรคพวกอีก 19 คน โดยบอกว่า “พยานหลักฐาน” ไม่เพียงพอในการเอาผิด คือทำกันขนาดนี้แล้วยังรอด หลักฐานคาตาขนาดนี้ ก็ยังเอาผิดไม่ได้ (1)

ฯลฯ

ประเทศไทยกำลังจะกลายเป็นรัฐที่ล้มเหลวหรือไม่ นั่นคือ เป็นประเทศที่มีรัฐบาลแต่ไม่สามารถปกครองได้ มีกฎหมายแต่บังคับใช้กฎหมายไม่ได้ คุ้มครองความปลอดภัยของประชาชนไม่ได้ ชุดของตัวเลขล่าสุดได้บ่งชี้อะไรบางอย่าง อาทิ

-Corruption Perceptions Index 2024 (Transparency International) ไทยได้คะแนน 36/100 อยู่อันดับ 107 จาก 180 ประเทศ สะท้อนปัญหาคอร์รัปชันเรื้อรัง

-Democracy Index 2024 (The Economist Intelligence Unit) ไทยถูกจัดเป็น “Hybrid Regime” (ประชาธิปไตยกึ่งเผด็จการ) อยู่อันดับ 63 จาก 167 ประเทศ (2)

คำถามคือ เราปล่อยให้บ้านเมืองเป็นเช่นนี้ได้อย่างไร ?

Soft Culture หรือ Weak Culture ?

รากเหง้าของปมปัญหาทั้งมวล มาจาก “ความบกพร่องในระบบคุณค่า” (Value System) 2 ชุด คือ ระบบอุปถัมภ์ อำนาจนิยม และอภิสิทธิชน กับ วัตถุนิยม บริโภคนิยม และสุขนิยม ในสังคมไทย

1)ระบบอุปถัมภ์ อำนาจนิยม และอภิสิทธิชน ที่เป็นอุปสรรคต่อการพลิกโฉมประเทศไปสู่สังคมสมัยใหม่ ที่เน้นความเป็นระเบียบวินัย มีความรับผิดชอบ ตระหนักในหน้าที่พลเมือง มีจิตอาสา กล้าที่จะเสนอความเห็น มีความโปร่งใส สามารถตรวจสอบได้ และความเสมอภาค

2)วัตถุนิยม บริโภคนิยม และสุขนิยม ที่ครอบงำประชาชนคนไทยโดยส่วนใหญ่ในปัจจุบัน อิทธิพลของระบอบทุนนิยมที่ปราศจากขอบเขตและการถ่วงดุล ทำให้สังคมไทยตกอยู่ในสภาวะบกพร่องทางคุณธรรมจริยธรรม ที่เกิดขึ้นพร้อมกับการมีจิตใจที่คำนึงถึงส่วนรวม และชาติบ้านเมืองที่ลดน้อยถอยลง

ระบบคุณค่าทั้ง 2 ชุด ยังคงแทรกซึมลึกอยู่ในเกือบทุกอณูของสังคมไทย และหล่อหลอมคนไทยให้เป็น “ปัจเจกบุคคลที่ไร้บรรทัดฐานและคุณค่าร่วม” (Anomic Individualism) สะท้อนผ่านพฤติกรรมตัวใครตัวมัน ธุระไม่ใช่ ไม่ชอบถูกบังคับ ไร้ระเบียบวินัย และขาดความรับผิดชอบ

ผลข้างเคียงที่ตามมา คือคนไทยโดยส่วนใหญ่จะเรียกร้องสิทธิมากกว่าหน้าที่ เน้นถูกใจมากกว่าถูกต้อง เน้นมองเพื่อตัวเองมากกว่ามองเพื่อส่วนรวม เน้นชิงสุกก่อนห่ามมากกว่าอดเปรี้ยวไว้กินหวาน เน้นรูปแบบมากกว่าสาระ เน้นปริมาณมากกว่าคุณภาพ เน้นมูลค่ามากกว่าคุณค่า และเน้นคอนเนคชั่นมากกว่าเนื้องาน

ความไร้บรรทัดฐานและคุณค่าร่วม ทำให้คนไทยโดยส่วนใหญ่มักตัดสินใจเลือกเส้นทางหรือวิธีการที่ “มักง่าย” ทำให้เรื่องที่ “ผิดปกติ” กลายเป็นเรื่อง “ไม่ผิดปกติ” และกระทำลงไปโดยปราศจาก “ความรู้สึกผิด” ดังกรณีตัวอย่างมากมายที่ได้กล่าวไว้ข้างต้น

ระบบคุณค่าทั้งสองชุดได้ทำให้เกิด “การบิดเบี้ยวเชิงระบบ” ไม่ว่าจะเป็น

การบิดเบี้ยวเชิงการเมือง ที่ก่อให้เกิดการเมืองที่มีผู้มีอิทธิพลครอบงำ และก่อให้เกิดระบอบธนาธิปไตย และระบอบอมาตยาธิปไตย แทนที่จะเป็นระบอบประชาธิปไตย

การบิดเบี้ยวเชิงบริหารราชการแผ่นดิน ที่การบริหารจัดการภาครัฐถูกแทรกแซง บิดเบือน ไม่เป็นไปตามหลักธรรมาภิบาลและระบบคุณธรรม

การบิดเบี้ยวเชิงสังคม ที่ก่อให้เกิดความกระชับแน่นของคนในกลุ่มเดียวกันเพิ่มขึ้น ในขณะที่ความสัมพันธ์ของคนต่างกลุ่มลดลง เกิดเป็น “สังคมของพวกกู” มากกว่า “สังคมของพวกเรา”

ความบิดเบี้ยวเชิงเศรษฐกิจ ที่ก่อให้เกิดระบบทุนนิยมแบบพวกพ้อง นำมาสู่ระบบเศรษฐกิจปรสิต และสังคมพึ่งพิงประชานิยม

ความบิดเบี้ยวของผู้นำ ที่ก่อให้เกิดการขาดแคลนผู้นำที่เป็นต้นแบบที่ดี มีแต่ผู้นำที่คิดอย่าง พูดอย่าง ทำอย่างอยู่มากมาย เกิดผู้นำที่ใส่ใจในวาระซ่อนเร้นของตน มากกว่า วาระของชาติ

ความบิดเบี้ยวเชิงสถาบัน ที่สถาบันต่าง ๆ ไม่ได้ทำหน้าที่ตามภารกิจอย่างเป็นอิสระ อย่างที่สังคมคาดหวัง

ระบบอุปถัมภ์ อำนาจนิยม และอภิสิทธิชน ยังก่อให้เกิด “ความย้อนแย้งระหว่างอำนาจที่แท้จริงและอำนาจทางการ” กล่าวคือ การที่เรายังมองประชาชนเป็นผู้ถูกปกครอง โดยมีผู้ปกครองคือรัฐ ทั้งที่จริง ๆ แล้วรัฐต้องเป็นผู้รับใช้ประชาชน เป็นความย้อนแย้งระหว่างพฤตินัยและนิตินัย

ที่สำคัญ ระบบคุณค่าทั้ง 2 ชุด เป็นปฐมบทของการเกิดโครงสร้างเศรษฐกิจการเมืองแบบ Extractive Political Economy ที่มีผู้คนเพียงบางกลุ่ม ได้ประโยชน์จากอำนาจการปกครองและอำนาจทางเศรษฐกิจ โดยความพยายามที่จะกีดกั้น เอารัดเอาเปรียบ และทำให้เกิดการกระจุกตัวของอำนาจและความมั่งคั่ง และนำพาสู่การอุบัติขึ้นของ ประชาธิปไตยเทียม ทุนนิยมพวกพ้อง ระบบเศรษฐกิจปรสิต และสังคมพึ่งพิงรัฐ ในที่สุด

โครงสร้าง Extractive Political Economy ได้นำพาประเทศไทยสู่ “ทศวรรษแห่งความสูญเปล่า” เกิดสังคมที่ไม่ Clean & Clear ไม่ Free & Fair และไม่ Care & Share สังคมดังกล่าวนำมาซึ่งความเสื่อมถอยของทุนทุกประเภทไม่ว่าจะเป็นทุนมนุษย์ที่อ่อนแอ ทุนเศรษฐกิจที่อ่อนด้อย ทุนสังคมที่เปราะบาง ทุนคุณธรรมจริยธรรมที่เสื่อมทราม และทุนทรัพยากรธรรมชาติที่เสื่อมโทรม

การที่คนไทยโดยส่วนใหญ่เป็นปัจเจกบุคคลที่ไร้บรรทัดฐานและคุณค่าร่วม ทำให้วัฒนธรรมไทยเป็น Weak Culture ที่ไม่สอดรับกับภูมิทัศน์โลกในปัจจุบัน ที่เน้นชาตินิยม ผลประโยชน์ของชาติ และการสร้างความมั่งคั่งของประเทศ

Weak Culture ทำให้คนไทยมีความเข้มของชาตินิยมในระดับที่ต่ำ การมีจิตสำนึกเรื่องชาตินิยมที่อ่อน ทำให้ประเทศไทยเป็นชาติที่ขาดความมุ่งมั่นอย่างแรงกล้าไม่มีวิธีการพัฒนาของตนเอง คนไทยไม่น้อยจึงต้องตกอยู่ในสภาพของการถูกครอบงำ ซึ่งเป็นปฐมบทของการเป็นอาณานิคมทั้งด้านเศรษฐกิจ สังคม การเมือง และวัฒนธรรมอย่างที่กำลังเผชิญอยู่ในปัจจุบัน

ปฏิรูปการศึกษา: คานงัดเปลี่ยนประเทศไทย

จะต้องมีการปฎิรูประบบการศึกษาอย่างจริงจัง ที่ไม่ใช่แค่ประเด็นของการสร้างสังคมที่สามารถ และสังคมแห่งโอกาสที่เท่าเทียม แต่ต้องเน้นการ “เปลี่ยนระบบคุณค่า” และการ “ปรับระบบความคิด” เป็นสำคัญ โดยมุ่งเป็นสู่การสร้างให้คนไทยเป็น “เสรีชน” ที่

-สามารถเรียนรู้ได้ด้วยตนเอง มีความใฝ่รู้ มุ่งมั่นที่จะเรียนรู้ เพื่อเติมเต็มศักยภาพ และสร้างประโยชน์จากความรู้ที่เกิดขึ้น

-รู้จักเติม รู้จักพอ รู้จักปัน ตามหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง

-ทำประโยชน์ต่อส่วนรวม ทำงานเป็นทีมร่วมกับผู้อื่น มีจิตอาสา รู้จักรับผิดรับชอบ และสรรหาสิ่งที่ดีที่สุดให้กับตนเองและส่วนรวม

ระบบการศึกษาที่เน้นระบบคุณค่าและระบบความคิด ผ่านแนวคิด “การสร้างคนไทยให้เป็นเสรีชน” จะเปลี่ยนวัฒนธรรมไทย จาก Weak Culture เป็น Strong Culture ที่สอดรับกับพลวัตโลกปัจจุบัน ที่สำคัญ จะค่อยๆปรับเปลี่ยน “พลเมืองผู้เฉื่อยชา” ให้เป็น “พลเมืองผู้มีส่วนรับผิดรับชอบ” ที่มีอิสระทางความคิด กล้าคิด กล้าทำ กล้าแสดงออกในสิ่งที่ถูกต้อง ใช้เหตุผลมากกว่าอารมณ์ และรับผิดชอบผูกพันในสิ่งที่ตนเองทำ พร้อมๆกันนั้น เป็นผู้ที่มีจิตใจที่เปิดกว้าง ยอมรับความคิดเห็นที่แตกต่าง เคารพตนเองพร้อมพร้อมกับเคารพผู้อื่น ยึดมั่นในกฎกติกา ธรรมาภิบาล ความยุติธรรม ความเสมอภาคและความเป็นธรรม เป็นผู้ที่มีจิตสำนึกต่อส่วนรวมและประเทศชาติเป็นสำคัญ

พลเมืองผู้มีส่วนรับผิดรับชอบ จะเป็นเฟืองตัวสำคัญในการสร้าง “รัฐที่น่าเชื่อถือ” เพราะพลเมืองผู้มีส่วนรับผิดรับชอบจะไม่ยอมปล่อยให้ “รัฐที่ไม่น่าเชื่อถือ” ปกครองประเทศ

การสร้าง “พลเมืองผู้มีส่วนรับผิดรับชอบ” และ “รัฐน่าเชื่อถือ” เท่านั้นที่จะนำพาประเทศไทยไปสู่ประเทศที่พัฒนาแล้วในโลกที่หนึ่ง พร้อมๆกับการเป็นประเทศที่มีระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุขอย่างแท้จริง

หมายเหตุ:
1) จาก “ประเทศที่ทำผิดแค่ไหน ก็ไม่ต้องรับผิดชอบอะไรทั้งนั้น” fb วิเคราะห์บอลจริงจัง
2) จาก “ระวังไทยจากกลายเป็นบทหนึ่งของหนังสือ….” อ้างอิงถึงหนังสือ Why Nations Fail: The Origins of Power, Prosperity and Poverty เป็นบทความที่เขียนโดยดร.พิพัฒน์ เหลืองนฤมิตชัยโพสต์ใน FB Pipat Luengnaruemitchai