วรากรณ์ สามโกเศศ
ข่าวคราวเรื่องการห้ามใช้โทรศัพท์มือถือในชั้นเรียนของต่างประเทศหนาหูขึ้นทุกวันเพราะมีหลักฐานว่าทำให้เด็กไม่ตั้งใจเรียนจนขาดประสิทธิภาพในการเรียนรู้ นักเรียนแบ่งความสนใจออกไปเรื่องนอกห้องในเวลาเรียน คำถามที่ควรใคร่ครวญก็คือถึงเวลาหรือยังที่เราควรพิจารณาเรื่องนี้กันในบ้านเราเพราะคุณภาพการศึกษาเป็นหัวใจของคุณภาพทรัพยากรมนุษย์ ความสามารถในการแข่งขันของประเทศและการเจริญเติบโตของเศรษฐกิจ
เรื่องการห้ามใช้มือถือนี้มีการพูดกันในวงแคบ ทั้ง ๆ รู้ว่าเป็นปัญหาใหญ่ของการเรียนรู้ของเด็กไทยโดยเฉพาะในชั้นมัธยมต้นและมัธยมปลายทั้งโรงเรียนใหญ่ที่มีชื่อเสียงและโรงเรียนทั่วไป บางโรงเรียนที่สามารถจัดการกับปัญหาเรื่องนี้ได้เด็กก็ได้ประโยชน์ไป แต่ในบางโรงเรียนที่อยู่ภายใต้สภาวการณ์ “กลัวเด็ก” ของครูและพ่อแม่ผู้ปกครองในปัจจุบัน การปล่อยให้ใช้มือถือกันสนุกสนานระหว่างเรียนหนังสือจะเป็นดาบที่กลับมาทิ่มแทงเด็กเองในระยะยาวเพราะการตั้งใจเรียนเป็นหัวใจของสัมฤทธิ์ผลทางการศึกษา
จากที่ผู้เขียนสังเกตเห็นเองและจากการพูดคุยกับครูและนักเรียนจากหลายโรงเรียนทั้งในกรุงเทพฯ และต่างจังหวัด การหยิบมือถือขึ้นมาเล่นไลน์กับเพื่อน ๆ ส่งรูปหรือข้อความหรือสื่อสารโซเซียลมีเดีย รวมทั้งเล่นเกมส์สลับไปด้วยขณะเรียนเป็นเรื่องปกติที่เห็นกันทั่วไป การไม่ให้ความสนใจเต็มที่แก่กระบวนการเรียนรู้ที่ครูกำลังสร้างขึ้นสำคัญยิ่งในปัจจุบันเพราะ
(1) การสูญหายของการเรียนรู้ (learning loss) จากโควิด 19 เวลา 3 ปีที่ผ่านมาของการเรียนแบบกระพร่องกระแพร่ง ทั้งออนไซต์และออนไลน์ ทำให้เด็กทั่วไป “อ่อน” ไปมากในเรื่องความรู้ นักเรียนเรียน ป.4 ถึง ป.6 ในปัจจุบันคือ กลุ่มที่เรียนรู้แบบสุก ๆ ดิบ ๆ เมื่อตอนอยู่ ป.1 ถึง ป.3 และนักเรียนชั้นมัธยม ม.1 ถึง 3 และ ม.4 ถึง ม.6 ก็เป็นผลพวงจากการเรียนช่วง 3 ปีก่อนเช่นกัน หากในปัจจุบันไม่ตั้งใจเรียนกันเต็มที่แล้ว การไล่ตามทันการเรียนรู้ในชั้นเรียนปัจจุบันก็จะยิ่งยากยิ่งขึ้น
(2) การเรียนรู้ในปัจจุบันต้องการความมีส่วนร่วมของนักเรียน เพราะระบบปัจจุบันไม่ใช่การสอนแบบเดิม หากเป็นการเรียนรู้ (teach less and learn more) โดยนักเรียนมีส่วนร่วมในการสร้างคำถาม ร่วมคิด ร่วมตอบ (ที่เรียกว่า active learning) หากมีการฟังและมีความสนใจน้อยลงเพราะมัวสนุกกับมือถือแล้ว ระบบการเรียนรู้ที่ทันสมัยนี้จะเกิดขึ้นได้อย่างไร
(3) นิสัยไม่จริงจังและไม่รักการเรียนรู้ก็ฟักตัวมาจากสภาวการณ์เช่นนี้แหละ จนเคยตัวและติดตัวไปตลอด การเดินไปตามถนนตามปกติยังไม่ควรใช้มือถือเพราะเกิดอันตรายได้โดยง่าย แล้วการเรียนรู้จากชั้นเรียนซึ่งสำคัญอย่างยิ่งจะไปได้ดีอย่างไร หากไม่ให้ความสนใจเท่าที่ควร
(4) เพื่อนร่วมชั้นเรียนที่ตั้งใจเรียนถูกกระทบอย่างไม่เป็นธรรมจากความสนุกจากมือถือซึ่งมีการเคลื่อนไหวบนจอและอาจมีเสียงประกอบด้วยจากเพื่อนข้าง ๆ
หลายคนอาจสงสัยว่า “กลัวเด็ก” หมายถึงอะไร คำตอบก็คือ “กลัวเด็ก” คือความหวั่นเกรงพฤติกรรมของเด็กในการโพสต์คลิปหรือข้อความเสีย ๆ หาย ๆ บนโซเซียลมีเดีย กลัวการรวมตัวกันสร้างกระแสบีบให้ย้ายหรือลาออก กลัวว่าหากห้ามปราม สั่งสอน กำหราบ จนเด็กไม่พอใจแล้วตนเองอาจเดือดร้อนได้ ดังนั้นจึงปล่อยให้ผ่านไป จะเรียนหรือไม่ก็ช่างมันตราบที่ไม่รบกวนชั้นเรียนเป็นใช้ได้ ส่วนฝั่งพ่อแม่ผู้ปกครองก็กลัวลูกไม่ได้ทุกอย่างตามต้องการดั่งเช่นพ่อแม่ที่เคยลำบากมาก่อนจึงตามใจ อีกทั้งกลัวลูกไม่พอใจหากบังคับจนมีปฏิกิริยา หรือมีพฤติกรรมที่พ่อแม่ปวดหัวจึงยอม ๆ ไป ไม่ว่ากล่าวตักเตือน ซื้อโทรศัพท์มือถือให้ และไม่ห้ามปรามการใช้ในขณะเรียน
ความกลัวหรือความไม่กล้าเช่นนี้สามารถไล่ได้ตั้งแต่ข้างบนลงมาจนถึงผู้อำนวยการโรงเรียนและครู จนทำให้ไม่สามารถแก้ไขปัญหาการใช้มือถือในชั้นเรียนได้และครอบคลุมไปถึงเรื่องอื่น ๆ ด้วยของนักเรียน กลัวการมีเรื่องกับผู้ปกครองหากไม่พอใจและเป็นเรื่องใหญ่โต พ่อแม่อาจโวยวายหากห้ามใช้มือถือในโรงเรียน (แม้จะระบุห้ามใช้ในชั้นเรียนเท่านั้น) เพราะติดต่อลูกไม่ได้ หากมีเรื่องเร่งด่วนจะทำอย่างไร ฯลฯ ซึ่งที่จริงแล้วมีวิธีการมากมายที่การห้ามซึ่งช่วยให้ตั้งใจเรียนรู้ในชั้นเรียน และการติดต่อกับลูกเพื่อความสะดวก ต่าง ๆ นั้นสามารถไปด้วยกันได้
รายงานของ UNESCO เมื่อเร็ว ๆ นี้ รายงานว่าเกือบ 1 ใน 4 ของประเทศทั้งหมด หรือ 48 ประเทศในโลกมีนโยบายและกฎหมายห้ามหรือกำหนดขอบเขตการใช้โทรศัพท์มือถือของนักเรียนในโรงเรียน ยกเว้นเด็กที่พิการ หรือการใช้เพื่อการศึกษาเป็นครั้งคราวโดยครูเป็นผู้อนุญาต
เมื่อต้นปีนี้รัฐฟลอริด้าในสหรัฐอเมริกาออกกฎหมายบังคับให้โรงเรียนของรัฐทั้งหมดเช่นเดียวกับหลายรัฐก่อนหน้านั้นห้ามการใช้โทรศัพท์มือถือในชั้นเรียน และเมื่อเดือนที่แล้วรัฐบาลอังกฤษออกแนวทางสนับสนุนให้ห้ามการใช้โทรศัพท์มือถือในโรงเรียนทั้งประเทศ ปีที่แล้วอิตาลีก็ห้ามในลักษณะเดียวกัน ส่วนจีนนั้นเมื่อสองปีก่อนห้ามเด็กนักเรียนเอาโทรศัพท์มือถือไปโรงเรียน
การห้ามเช่นนี้กำลังเกิดขึ้นทั่วโลกไม่ว่าจะเป็นฝรั่งเศส เนเธอร์แลนด์ ฟินแลนด์ อิสราแอล ออสเตรเลีย กรีก รวันดา อูกันดา ฯลฯ
รายงานของ Common Sense Media ติดตามเด็กนักเรียน 200 คน และพบว่าได้รับข้อความโซเซียลมีเดีย 237 ชิ้นผ่านมือถือในเวลาหนึ่งวันที่โรงเรียน และ 1 ใน 4 ของจำนวนนี้ส่งถึงเด็กเหล่านี้ระหว่างชั่วโมงเรียน
การใช้ประโยชน์จากมือถือประกอบการเรียนในชั้นเรียนนั้นมีน้อย (นักศึกษามหาวิทยาลัยในไทยและเทศก็มีพฤติกรรมการไปท่องโลกข้างนอกขณะอยู่ในชั้นเรียน อย่างไม่ต่างไปจากนักเรียนมัธยมนัก)ถึงแม้จะห้ามใช้ก็ไม่ได้ทำให้เสียโอกาสมากมายนักเมื่อเทียบกับประโยชน์ที่จะได้รับจากการห้ามซึ่งมีมากจนเทียบกันไม่ได้ ผู้เขียนเชื่อว่าในบ้านเรานั้นมีผลเสียจากใช้ในระหว่างเรียนมากมาย การห้ามควรเน้นการใช้ในชั้นเรียน และยอมให้ใช้ในโรงเรียนเพื่อติดต่อกับผู้ปกครองได้
ควรมีการศึกษาว่าจริง ๆ แล้วนักเรียนใช้เวลามากน้อยเพียงใดขณะอยู่ในชั้นเรียนไปกับเรื่องอื่น ๆ ที่ไม่เกี่ยวกับการเรียนรู้ผ่านมือถือ และเกิดการสูญเสียการเรียนรู้ไปมากน้อยเพียงใด และปัญหานี้ซีเรียส มากน้อยเพียงใด วิธีการคือทดลองห้ามใช้ในชั้นเรียนในบางโรงเรียนแนว sandbok แล้วนำพฤติกรรม ตลอดจนสัมฤทธิ์ผลการเรียนมาเปรียบเทียบกับที่ใช้กันเกร่อเป็นปกติในชั้นเรียน หากได้หลักฐานที่ชัดเจนว่าเกิดประโยชน์กว่าก็สามารถโน้มน้าวให้ทุกโรงเรียนทำตามโดยผู้ปกครองและประชาชนทั่วไปก็เห็นด้วย ทั้งหมดเป็นไปเพื่อประโยชน์ของนักเรียนโดยแท้
ที่เป็นห่วงก็คือการเห็นว่าเรื่องการใช้โทรศัพท์มือถือในชั้นเรียนนั้นเป็นเรื่องเล็ก มิใช่เรื่องซีเรียสที่ต้องให้ความสนใจแต่อย่างใด ยังไงเด็กมันก็เรียนกันได้อยู่แล้ว ทำกันแบบไทย ๆ นี่แหละ ผู้บริหารการศึกษาและครูก็ไม่ต้องลำบากใจ เด็กก็สนุก ไม่ต้องทะเลาะกับผู้ปกครอง แล้ว ๆ ทุกอย่างก็จะดีไปเอง
หมายเหตุ : ตีพิมพ์ครั้งแรกคอลัมน์ “อาหารสมอง” น.ส.พ.กรุงเทพธุรกิจ ฉบับวันอังคารที่ 5 ธ.ค. 2566
