Plant-based Meat เทรนด์อาหารโลก ยกระดับอุตสาหกรรมอาหารภูมิภาค

• Facebook
• Twitter
• Line

Plant-based Meat หรือ เนื้อจากพืช จุดเปลี่ยนสำคัญของวงการอุตสาหกรรมอาหารในปัจจุบัน จากการใช้วัตถุดิบจากพืชที่มีโปรตีนสูงแทนเนื้อสัตว์ เพื่อตอบโจทย์เมกะเทรนด์ด้านไลฟ์สไตล์ของผู้บริโภคที่หันมาให้ความสำคัญกับสุขภาพและสิ่งแวดล้อมมากขึ้น และจากการระบาดของโควิด-19 ในปัจจุบัน รวมทั้งโรคอุบัติใหม่ในสัตว์ ส่งผลให้กระแสการดูแลสุขภาพได้รับความสนใจมากขึ้นต่อเนื่อง

เมกะเทรนด์ดังกล่าวไม่เพียงก่อให้เกิดการตื่นตัวของนักธุรกิจในตลาดโลกเท่านั้น สำหรับไทยแล้วส่งผลให้เกิดการเข้ามาของธุรกิจ Food Tech Start Up รุ่นใหม่ ๆ มากขึ้นในช่วง 2-3 ปีที่ผ่านมา รวมทั้งการรวมกลุ่มของธุรกิจต่าง ๆ เพื่อเข้าสู่ตลาดดังกล่าว

ประเด็นที่น่าสนใจ คือ โอกาสและความท้าทายของอุตสาหกรรมนี้ของไทยจะมีมากน้อยเพียงใด โดยเฉพาะในมิติของอุตสาหกรรมกลางน้ำที่กระจายตัวอยู่ในภูมิภาค หากไทยจะถือโอกาสนี้ผลักดันและยกระดับอุตสาหกรรมในท้องถิ่นให้เติบโตอย่างยั่งยืนนำไปสู่ New S-curve ใหม่ได้ในระยะยาว

บทความนี้ ขอรวบรวมข้อมูลและมุมมองต่าง ๆ จากการสัมภาษณ์นักวิชาการและนักธุรกิจที่เชี่ยวชาญทั้งในภูมิภาคและส่วนกลาง มาถ่ายทอดให้ทุกท่านได้อ่าน

ทำความรู้จัก Plant-based Meat

1.Plant-based Meat หรือ เนื้อจากพืช คืออะไร ?: อาหารเนื้อสัตว์ที่ทำจากพืชโดยใช้กระบวนการแปรรูปพืชให้มีความใกล้เคียงเนื้อสัตว์ทั้งผิวสัมผัสและรสชาติ

2.คุณสมบัติสำคัญของ Plant-based Meat: ช่วยตอบโจทย์ Food Trend ในปัจจุบัน ด้วยมีคุณสมบัติสำคัญ คือ ไม่ใส่สารเคมี มีส่วนประกอบของพืช ลดเค็ม ลดมัน ลดหวาน มีความหลากหลาย สะดวกพร้อมทาน และดีต่อสุขภาพของผู้บริโภค

3.Plant-based Meat Market and Value Chain ห่วงโซ่ในการผลิตสำคัญ: ได้แก่ วัตถุดิบในการผลิตหลักทั้งในตลาดโลกและไทย คือ ถั่วเหลือง ข้าวสาลี และพืชตระกูลถั่วต่าง ๆ สำหรับพืชชนิดอื่น ๆ ช่วยให้รสและผิวสัมผัสมีความใกล้เคียงเนื้อสัตว์มากยิ่งขึ้น โดยส่วนใหญ่ แปรสภาพเพื่อใช้เป็นเนื้อในแฮมเบอร์เกอร์และไส้กรอก (รูปที่ 1) ซึ่งในปีที่ผ่านมาขนาดตลาดรวมทั้งโลกมีมูลค่ามากถึง 4.3 พันล้านดอลลาร์ สรอ. และมีทิศทางขยายตัวต่อเนื่อง โดยตลาดผู้บริโภคหลักได้แก่ ยุโรป อเมริกา และเอเชีย (รูปที่ 2) สำหรับความต้องการบริโภคในประเทศไทยยังมีขนาดไม่ใหญ่มากนักเนื่องจากอยู่ในช่วงเริ่มต้น

จากข้อมูลสถิติตลาด Plant-based Meat ในต่างประเทศที่มีขนาดค่อนข้างใหญ่และมีแนวโน้มเติบโตต่อเนื่องโดยเฉพาะในยุโรปและอเมริกา นับว่าเป็นโอกาสของไทยในการเกาะกระแสไปกับคลื่นที่กำลังมาแรงภายใต้เมกะเทรนด์นี้

จากการสัมภาษณ์นักวิชาการและนักธุรกิจทั้งรายที่อยู่ในวงการอาหารมานานกว่า 20 ปี และกลุ่ม Start up รุ่นใหม่ ทั้งที่ตั้งอยู่ในภูมิภาคและส่วนกลางต่างเห็นว่า ไทยมีศักยภาพในอุตสาหกรรมนี้จาก 5 ปัจจัย ขณะเดียวกันก็มีอีก 4 ความท้าทาย ที่ต้องเตรียมรับมือ

โอกาส ของไทยในอุตสาหกรรม Plant-based Meat

1.วัตถุดิบมีความหลากหลาย ไทยอุดมสมบูรณ์ด้วยผลผลิตทางการเกษตรจำนวนมากและหลากหลายชนิดกระจายไปทั่วประเทศ (รูปที่ 3) เป็นโอกาสในการพัฒนาผลิตภัณฑ์ให้มีความหลากหลายทั้งรสชาติและรูปแบบ เพิ่มทางเลือกให้กับผู้บริโภคมากยิ่งขึ้น และเป็นการยกระดับรายได้ให้แก่เกษตรกร และวิสาหกิจชุมชนในท้องถิ่น ให้มีรายได้เพิ่มขึ้นจากการผลิตพืชวัตถุดิบเข้าสู่อุตสาหกรรม

2.นักธุรกิจด้านอุตสาหกรรมอาหารมีความเชี่ยวชาญ ด้วยไทยเป็นเมืองเกษตรมาเป็นเวลานาน โดยโรงงานส่วนใหญ่ตั้งอยู่ในภูมิภาค (รูปที่ 4) ใกล้วัตถุดิบ เอื้อต่อการต่อยอดธุรกิจเดิม ยกระดับและเพิ่มมูลค่าให้แก่สินค้า โดยผู้ประกอบการในภูมิภาคที่อยู่ในอุตสาหกรรมนี้แล้ว เช่น บจ. นิธิฟู้ดส์ Brand “ let’s plant meat” และยังมีผู้ประกอบการรายใหญ่ในภูมิภาคอย่าง บมจ. ซันสวีท ที่ให้ความสนใจ สำหรับกลุ่มฟู้ดเทคสตาร์ทอัพจากส่วนกลางที่ใช้วัตถุดิบจากภูมิภาค เช่น More Meat เป็นต้น

3.ความพร้อมด้านนักวิชาการสถาบันการศึกษาในการทำ R&D ที่มีความรู้ความสามารถด้านวิทยาศาสตร์ด้านอาหาร ซึ่งที่ผ่านมาได้รับทุนวิจัยในลักษณะโครงการปีต่อปี

4.เทคโนโลยีนวัตกรรมในอุตสาหกรรมอาหารปัจจุบันราคาเอื้อมถึง มีความหลากหลาย และเติบโตต่อเนื่อง เอื้อต่อธุรกิจรายใหม่ที่ต้องการเข้าสู่อุตสาหกรรมนี้

5.Future Food and Food security อีก 30 ปีข้างหน้าคาดว่าประชากรโลกจะมีจำนวน 9.7 พันล้านคน⁵ เพิ่มขึ้นจาก 7.9 พันล้านคน ในปัจจุบัน อาหารทางเลือกจึงมีความ สำคัญ สำหรับไทย อาหารกลุ่มนี้มีโอกาสขยายไปยังกลุ่มทางการแพทย์โดยเฉพาะผู้ป่วยโรค NCD^6-7และผู้สูงอายุ

อย่างไรก็ตาม ภาพรวมระดับการพัฒนาของอุตสาหกรรม Plant-based Meat ของประเทศไทย “ไทยถือว่าอยู่ในช่วงเริ่มต้น และคาดว่าใช้เวลาไม่น้อยกว่า 5 ปีในการพัฒนาให้ทันกับต่างประเทศ”

ความท้าทาย

1.ต้นทุนต่อหน่วยสูง ในระยะแรกจาก R&D ที่เอกชนต้องลงทุนใช้เวลาในการคิดค้นให้ได้มาตรฐานและความปลอดภัย

2.ราคาผลิตภัณฑ์ยังอยู่ในระดับสูง จากต้นทุนต่อหน่วยสูงตลาดภายในประเทศที่ยังเล็ก ผู้ผลิตยังมีจำนวนน้อย

3.มาตรฐานการผลิต ที่ได้รับการรับรองสร้างความเชื่อมั่นแก่ผู้บริโภค

4.วัตถุดิบในระยะยาว วัตถุดิบหลักบางส่วนต้องนำเข้าจากต่าง ประเทศ เช่น ถั่วเหลือง (Non-GMOs) และเกษตรกรส่วนใหญ่อายุมาก

Key Success ของอุตสาหกรรมนี้คือ ?

หากถามต่อไปว่า เมื่อไทยเรามีศักยภาพในอุตสาหกรรมนี้แล้ว จะทำอย่างไรให้อุตสาหกรรม นี้สามารถเติบโตได้อย่างยั่งยืน และแข่งขันได้ในต่างประเทศ หรือสำหรับผู้ประกอบการรายเดิมจะปรับตัวสู่วิถีชีวิตใหม่นี้ได้อย่างไร

จากการถอดบทเรียน ประสบการณ์ มุมมอง และแนวคิดของผู้ประกอบการสำคัญทั้งในภูมิภาคและส่วนกลาง พบว่า สิ่งสำคัญในการผลักดันให้ธุรกิจเนื้อจากพืชประสบความสำเร็จ สำหรับผู้ที่สนใจธุรกิจและต้องการต่อยอดผลิตภัณฑ์มี

Key success ที่น่าสนใจ 4 ส่วนดังนี้

1.ผู้ประกอบการ: รู้รอบ คิดดี มุ่งมั่น

-ความรู้ความเข้าใจ ทั้ง Supply Chain อย่างลึกซึ้ง
-กล้าลงมือทำ ล้มเร็ว ลุกเร็ว
-มีความอดทน
-ใจกว้าง มุ่งพัฒนาสินค้าอย่างต่อเนื่อง
-พร้อมเรียนรู้และสร้างพันธมิตรทางธุรกิจ เช่น เชื่อมไปยังธุรกิจร้านอาหาร ธุรกิจที่มีความเชี่ยวชาญด้านการจำหน่าย
-คำนึงถึงความยั่งยืน ทั้งของธุรกิจ ผู้บริโภค และผู้ผลิตวัตถุดิบ

2.วิธีการ: ทีละนิด มีหลักการ

-เริ่มต้นแบบ Minimal ก้าวทีละ STEP เช่น ลงทุนจากที่มี แล้วค่อยต่อยอดพัฒนาผลิตภัณฑ์ เมื่อมีเงินทุนเพิ่มขึ้น
-กระบวนการคิด Why – What if – How to เพื่อหาสิ่งใหม่ที่จะทำให้เกิด S-curve

3.เครื่องไม้เครื่องมือ: ของดีช่วยส่งเสริม

-งานวิจัย เพื่อสร้างสรรค์และพัฒนาคุณภาพสินค้าอยู่เสมอ ( เริ่มจากผู้เชี่ยวชาญในสถาบันศึกษา หลักสูตรเกี่ยวกับอุตสาหกรรมอาหาร )
-แหล่งวัตถุดิบ ที่มีคุณภาพและเพียงพอต่อการผลิต อย่างเช่น ผู้ประกอบการในจังหวัดเชียงใหม่ใช้ประโยชน์จากวัตถุดิบในพื้นที่ หรือนักธุรกิจส่วนกลางใช้วัตถุดิบจากทางภาคใต้
-การสื่อสาร และการตลาด กับผู้บริโภคอย่างต่อเนื่องและชัดเจน
-พันธมิตรทางธุรกิจ มีคู่ค้า คู่คิด และร่วมทุน เพื่อธุรกิจที่แข็งแกร่งขึ้น

4.ผลิตภัณฑ์: ต่อยอดความเหมือนให้โดดเด่น

-มีความเสมือนเนื้อ ทั้งคุณค่าทางโภชนาการ เนื้อสัมผัส รส และกลิ่น โดยเฉพาะการผลิตที่ให้กลิ่นเสมือนเนื้อจริง ยังเป็นโจทย์สำคัญที่ธุรกิจทั้งในไทยและต่างประเทศพยายามศึกษาวิจัย
-มีจุดเด่นที่น่าสนใจ เช่น กลุ่มแพ้อาหาร โซเดี่ยมต่ำ และมีอัตลักษณ์ความเป็นไทย เป็นต้น
สำหรับธุรกิจหากสนใจสามารถเริ่มจากบันได 5 ขั้น

สรุปและข้อเสนอแนะ

เนื้อจากพืช หรือ Plant-based Meat ถือเป็นโอกาสของไทยที่เราจะสร้าง S-curve ใหม่แก่อุตสาหกรรมอาหาร เนื่องจากไทยมีข้อได้เปรียบจากทรัพยากรที่มีอยู่ทั้งวัตถุดิบ คน และเทคโนโลยี ที่สามารถต่อยอดผลิตภัณฑ์เนื้อจากพืชให้มีความเสมือนเนื้อจริง และมีจุดเด่นต่าง ๆ สามารถแข่งขันกับต่างประเทศได้ไม่ยาก ในระยะถัดไปหากค่านิยมของผู้บริโภคหันมาสนใจสุขภาพ และความยั่งยืนของอาหารมากขึ้น เชื่อว่าจะยิ่งมีแรงผลักดันการเติบโตของธุรกิจได้อย่างมากทั้งต้นน้ำ (การเกษตร) กลางน้ำ (อุตสาหกรรมอาหาร) และปลายน้ำ (ร้านอาหาร ช่องทางการขาย)

อย่างไรก็ตาม นักวิชาการและนักธุรกิจได้ให้ข้อคิดเพิ่มเติมว่า หากต้องการผลักดันธุรกิจเนื้อจากพืชให้เติบโตได้ในโลกวิถีชีวิตใหม่ มีสิ่งจำเป็นที่ภาครัฐต้องให้การสนับสนุนอีก 4 ด้าน เพื่อสร้างระบบนิเวศน์ส่งเสริมความพร้อมให้อุตสาหกรรมนี้ให้เติบโตเป็นครัวของโลกได้ตามศักยภาพ และช่วยสร้างรายได้ให้กับเศรษฐกิจไทยได้อย่างยั่งยืน

1.สนับสนุนเงินทุนด้าน R&D: ในรูปแบบการทำงานร่วมกันระหว่างสถาบันการศึกษาร่วมกับภาคเอกชนอย่างเหมาะสม เช่น ขยายเวลาการให้ทุนเป็น 2-3 ปีจากเดิมที่ให้ 1 ปี เพื่อพัฒนาระบบการติดตามวัดผล เพื่อความต่อเนื่องของโครงการและสามารถนำมาใช้ในการทำธุรกิจได้จริง

2.สร้าง ecosystem ที่พร้อมเพื่อสร้างแรงจูงใจและเอื้อต่อธุรกิจ: อุตสาหกรรมผลิตภัณฑ์ที่ดีต่อสุขภาพและสิ่งแวดล้อม เช่น สิทธิภาษี การร่วมมือด้านการตลาด การขายแบบรวมกลุ่ม และการเข้าถึงสินเชื่อในกรอบ Sustainable finance เป็นต้น

3.พัฒนาเกษตรกรรุ่นใหม่: ส่งเสริมเกษตรกรให้มีความรู้ด้านเทคโนโลยี (Smart Farmer) เพื่อเพิ่มผลผลิตให้มีเพียงพอและเป็นระบบ รองรับการขยายตัวของอุตสาหกรรมในระยะยาว

4.มีหน่วยงานดูแลชัดเจนอย่างเป็นระบบและผลักดันต่อเนื่อง: เนื่องจากอุตสาหกรรมอาหารเชื่อมโยงกับความปลอดภัยในการบริโภค ต้องใช้เวลาในการคิดค้นนวัตกรรมใหม่ ๆ จึงควรมีหน่วยงานดูแลส่งเสริมอย่างต่อเนื่องเพื่อการเติบโตอย่างยั่งยืน

ที่มา:
1/ ข้อมูลปี 2018 จาก Plant Based Meat Market, Size, Share, Opportunities and Forecast, 2020-2027
2/ Plant Based Meat Market Outlook 2025 (Dec 2020) เผยแพร่โดย Markets and Markets Analysis
3/สำนักงานเศรษฐกิจการเกษตร
4/ ข้อมูลกรมพัฒนาธุรกิจ (ปี 2560 เฉพาะอุตสาหกรรมแปรรูปสินค้าเกษตร ไม่รวม เครื่องดื่ม และ ผลิตภัณฑ์จากสัตว์ คำนวณโดยผู้เขียน) ,
5/ World Bank
6/ รวบรวมโดยกองยุทธศาสตร์และแผนงาน สำนักงานปลัดกระทรวงสาธารณสุข (NCD ประกอบด้วยโรคความดันโลหิตสูง เบาหวาน หลอดเลือดหัวใจ และหลอดเลือดสมอง)
7/ บทความเรื่อง Is Vegetarianism a Solution for Obesity and NCDs? A Review (March 2021) โดย Ana María Zelaya, Elisa M. Sinibaldi

…
ผู้เขียน รสสุคนธ์ ศึกษานภาพัฒน์,พรทิพย์ ติ๊บศรี และ ดวงทิพย์ ศิริกาญจนารักษ์ ฝ่ายนโยบายโครงสร้างเศรษฐกิจ ธนาคารแห่งประเทศไทย

ผู้สนับสนุนข้อมูล ความเห็น และข้อเสนอแนะ

ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.อินทาวุธ สรรพวรสถิตย์ รองคณบดี สำนักวิชาทรัพยากรการเกษตร จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และอาจารย์ประจำ ภาควิชาเทคโนโลยีทางอาหาร คณะวิทยาศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

ดร.องอาจ กิตติคุณชัย ประธานเจ้าหน้าที่บริหาร บริษัท ซันสวีท จำกัด (มหาชน)

คุณสมิต ทวีเลิศนิธิ กรรมการผู้จัดการ บริษัท นิธิ ฟู้ดส์ จำกัด

คุณกันตพงศ์ ธนโชติวรพงศ์ กรรมการผู้จัดการ บริษัท มอร์ฟู้ดส์อินโนเทค จำกัด

“บทความนี้เป็นข้อคิดเห็นส่วนบุคคล ซึ่งไม่จำเป็นต้องสอดคล้องกับข้อคิดเห็นของธนาคารแห่งประเทศไทย”