วรากรณ์ สามโกเศศ
มีปรากฏการณ์น่ากลัวอันหนึ่งกำลังก่อตัวขึ้นบนขอบฟ้า หากมีสิ่งแวดล้อมที่เอื้ออำนวยก็จะเป็นภัยร้ายแรงยิ่งต่อสังคมของเรา ถึงแม้การพนันจะเป็นสิ่งคู่สังคมเรามายาวนาน ทำความเสียหายอย่างมหาศาลแก่ครอบครัวและสังคม แต่เนื่องด้วยอิทธิพลจากต่างประเทศ เทคโนโลยี การเข้าถึงเล่นพนัน และสไตล์การดำรงชีวิตสมัยใหม่ ความเสียหายอาจเพิ่มมากขึ้นอีกหลายเท่าทวีคูณ
คนเล่นการพนันนั้นสามารถแบ่งออกได้คร่าว ๆ เป็น 4 ประเภท กล่าวคือ
(1) เล่นพนันเพื่อความสนุกสนาน คนเล่นพนันส่วนใหญ่อยู่ในประเภทนี้ การพนันเป็นเรื่องสนุกสนานไม่ใช่กิจกรรมหลักของชีวิต อาจพนันบ่อยแต่มิได้มีผลด้านลบในด้านการเงิน การงานและครอบครัว
(2) เล่นพนันหนักมือ ในกลุ่มนี้การพนันเป็นกิจกรรมสำคัญของชีวิต จะรู้สึกว่าขาดอะไรไปหากมิได้เล่นการพนัน ไม่พนันด้วยเงินจำนวนมากนัก ไม่มีการยืมเงินจากเพื่อนหรือใช้บัตรเครดิตเพื่อมาเล่นการพนัน โดยทั่วไปเงินที่ได้จากการพนันมิได้ถูกใช้เพื่อการดำรงชีพ การพนันไม่มีผลต่อการทำงานและความสัมพันธ์ในครอบครัวนัก มีความสนใจกิจการอื่น ๆ โดยมิได้เน้นแต่เรื่องการพนัน
(3) เล่นพนันอย่างมีปัญหา การพนันมีผลต่อการทำงาน การดำรงชีวิต และความสัมพันธ์กับครอบครัวและคนอื่น ๆ เงินถูกนำมาใช้เล่นการพนันจนขาดโอกาสในการออมและนำไปใช้ในเรื่องอื่น ๆ ที่เป็นประโยชน์ มีการทะเลาะเบาะแว้งในครอบครัวเกี่ยวกับการใช้เวลาและใช้เงินไปกับการพนัน เป้าหมายของชีวิตและความมุ่งมั่นสร้างชีวิตในระยะยาวถูกทดแทนด้วยความหมกมุ่นในเรื่องการพนัน ตนเองอาจเห็นว่าไม่มีปัญหาเรื่องการพนัน ซึ่งตรงข้ามกับที่คนอื่นเห็น คนเหล่านี้มองว่าการพนันคืองานที่สองในการหาเงินมาเลี้ยงชีพ มีการกู้ยืมมาเล่นการพนันเกือบทั้งหมด
(4) เล่นพนันอย่างยับยั้งใจไม่ได้ คนประเภทนี้ American Psychiatric Association จัดว่ามีความผิดปกติทางจิตประสาทและอารมณ์ (mental disorder) สำหรับคนเหล่านี้ การพนันเป็นกิจกรรมหลักของชีวิต เมื่อได้เงินมาก็ต้องใช้เพื่อดำรงชีวิต และนำไปเล่นการพนันต่อ มักมองไม่เห็นว่าพฤติกรรมของตนมีผลกระทบต่อคนอื่น ๆ ความสนใจในชีวิตมุ่งไปที่การพนันอย่างเดียวโดยไม่สามารถยับยั้งชั่งใจในการเล่นพนันได้ เมื่อเสียพนันไปก็หมกมุ่งอยู่กับการ “เอาคืน” เมื่อได้พนันมาก็เอาไปเล่นต่อ วนเวียนอยู่เช่นนี้จนอยู่ในฐานะการเงินและชีวิตที่ลำบาก ต้องแสวงหาแหล่งพึ่งพิงทางการเงินอยู่เสมอ
ประเด็นที่น่าสนใจก็คือสิ่งแวดล้อมเช่น สภาพแวดล้อมทางสังคม เพื่อนที่คบหาสมาคม ความสะดวกในการเข้าถึงการเล่นพนัน การถูกกฎหมายของการเล่นพนัน อิทธิพลจากต่างประเทศในด้านความคิด เทคโนโลยี รสนิยมในการดำเนินชีวิต ตลอดจนความคิดอ่านของตนเอง ฯลฯ สามารถทำให้นักพนันไหลเลื่อนจากประเภทหนึ่งสู่ประเภทหนึ่งได้ เช่น จากการเล่นพนันเพื่อความสนุกสนานไป สู่การเล่นพนันหนักมือ หรือจากเล่นพนันอย่างมีปัญหาสู่ประเภทเล่นพนันอย่างยับยั้งใจไม่ได้ การไหลเลื่อนจาก “หนักมือ” ไปสู่ “เบามือ” นั้น ยากที่จะเกิดขึ้น
ลองมาดูตัวเลขการเล่นพนันของสังคมไทยกันบ้าง ศูนย์ศึกษาปัญหาการพนันของคณะเศรษฐศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัยรายงานเกี่ยวกับประเภทการพนันและจำนวนเยาวชนอายุ 15-25 ปีที่เล่นการพนันในรอบปี 2564 ดังนี้ ลำดับที่ 1 หวยใต้ดิน มีเยาวชนเล่นประมาณ 391,905 คน ลำดับที่ 2 สลากกินแบ่งรัฐบาล 341,727 คน ลำดับที่ 3 พนันทายผลฟุตบอล 227,881 คน ลำดับที่ 4 พนันในบ่อนแบบมีที่ตั้ง 181,154 คน ลำดับที่ 5 กาสิโนออนไลน์ 179,043 คน
ในปี 2564 เด็กอายุ 15-18 ปี เล่นการพนันร้อยละ 29.5 หรือ 0.834 ล้านคน โดยมีวงเงินหมุนเวียน 29,155 ล้านบาท เยาวชนอายุ 19-25 ปี เล่นการพนันร้อยละ 54.6 หรือ 3.492 ล้านคน มีวงเงินหมุนเวียนประมาณ 93,321 ล้านคน
ในปี 2562 คนไทยอายุ 15 ปีขึ้นไปอยู่ในกิจกรรมพนัน อันดับ 1 สลากกินแบ่งรัฐบาล 22.7 ล้านคน อันดับ 2 หวยใต้ดิน 17.7 ล้านคน อันดับ 3 พนันไพ่ 4.5 ล้านคน อันดับ 4 พนันทายผลฟุตบอล 3.5 ล้านคน ฯลฯ รวมแล้วประมาณ 30.4 ล้านคน เพิ่มขึ้นจากปี 2560 ประมาณ 1.49 ล้านคน และในจำนวนนี้เป็นนักพนันหน้าใหม่เพิ่งเล่นการพนันเป็นครั้งแรกในชีวิตประมาณ 0.72 ล้านคน (มีการเพิ่มขึ้นของนักการพนันหน้าใหม่ ระหว่างปี 2560-2562 ร้อยละ 14.4)
ในปี 2562 สลากกินแบ่งรัฐบาลครองอันดับหนึ่งของการพนัน โดยมีผู้เล่น 22.8 ล้านคน อันดับ 2 คือ หวยใต้ดิน 17.7 ล้านคน (3 ใน 4 ของคนเล่นหวยใต้ดินจะเล่นพนันสลากกินแบ่งรัฐบาลไปด้วย) มีวงเงินหมุนเวียนพนัน 153,158 ล้านบาท
ตัวเลขเหล่านี้น่ากลัว และมีทางโน้มที่จะเพิ่มมากขึ้นเป็นลำดับ เหตุการณ์หนึ่งในโลกจะเป็นปัจจัยที่มีอิทธิพลต่อความคิดในระดับโลก และสังคมไทยในเรื่องความชอบธรรมของการพนันเฉกเช่นเดียวกับเรื่องกัญชาที่เป็นเรื่องถูกกฎหมายในหลายรัฐของสหรัฐอเมริกาในขณะนี้ กล่าวคือในปี 2018 ศาลสูงสุดของสหรัฐอเมริกาตัดสินให้ยกเลิกกฎหมายเก่าในปี 1992 ที่จำกัดการพนันทายผลกีฬาอย่างถูกกฎหมายเฉพาะในรัฐเนวาดา ในเวลาต่อมาประมาณ 30 รัฐก็ออกกฎหมายยอมให้เล่นพนันทายผลกีฬาได้ทั้งแบบปกติและออนไลน์ ซึ่งหมายถึงว่าร้อยละ 30 ของคนอเมริกันทั้งประเทศซึ่งอยู่ในรัฐเหล่านี้สามารถเล่นพนันทายผลกีฬาได้ทุกประเภทออนไลน์
คนในโลกพัฒนาแล้วส่วนใหญ่เล่นการพนันด้วยความสนุกสนาน (ประเภท 1) ซึ่งต่างจากคนเอเชียที่ชอบการพนันเป็นชีวิตจิตใจ โดยเฉพาะสังคมไทยเรามีการพนันอยู่ทุกหัวระแหง เข้าใจว่านักพนันส่วนใหญ่อยู่ในประเภท (1) และ (2) ส่วน (3) และ (4) ก็มีเป็นจำนวนมาก คดีฆาตกรรมและฆ่าตัวตายในยามนี้ หลายคดีมั่นใจว่าโยงใยกับการกู้นอกระบบ เมื่อไม่มีจ่ายก็มีการฆ่าชนิด “เชือดไก่ให้ลิงดู” หรือ หนีตายไปเอง การพนันอย่างมัวเมาน่าจะเป็นส่วนสำคัญของหนี้นอกระบบอันนำไปสู่ความหายนะ
หลักฐานของการพนันทายผลกีฬาครั้งใหญ่ในปัจจุบันก็คือ การแข่งขันอเมริกันฟุตบอล “Superbowl” เมื่อต้นเดือนกุมภาพันธ์ 2565 ระหว่าง Los Angeles Rams กับ Cincinnati Bengals คนอเมริกาไม่ต่ำกว่า 31.4 ล้านคนพนันทายผลซึ่งเพิ่มขึ้นถึงร้อยละ 35 จากปีที่แล้ว และวงเงินพนันไม่ต่ำกว่า 7.6 พันล้านเหรียญหรือเพิ่มขึ้นร้อยละ 78 จากปีก่อน
หากอิทธิพลจากสหรัฐในเรื่องนี้เเผ่มาถึงภูมิภาคของเรา คนไทยก็จะมีโอกาสสร้างความสูญเสียแก่ตนเองและครอบครัว สร้างอาชญกรรม สร้างความรุนเเรง ฯลฯ ได้ง่ายขึ้นอีกมากดังที่การพนันออนไลน์ผ่านเกมส์แบบเนียน ๆ กำลังทำร้ายสังคมไทยอยู่ในขณะนี้
ไม่มีอะไรที่ทำให้มนุษย์สามารถสูญเสียทรัพย์ในเวลาอันรวดเร็วได้เท่ากับการพนัน ไม่ว่ามีเงินกี่หมื่นกี่แสนล้านก็หมดได้ในพริบตาเดียว การสร้างสิ่งแวดล้อมที่ไม่เอื้อต่อการเล่นพนันของพลเมืองโดยภาครัฐเช่นห้ามการพนันออนไลน์ซึ่งสร้างความสะดวกในการเล่นพนันไม่ว่าจะเป็นการทายผลกีฬา หรือเกมส์ออนไลน์ไม่ว่าในลักษณะใดจึงเป็นเรื่องซีเรียสที่ต้องติดตามดูแลกันอย่างระมัดระวังตลอดเวลา
หมายเหตุ : ตีพิมพ์ครั้งแรก คอลัมน์ “อาหารสมอง” นสพ.กรุงเทพธุรกิจ ฉบับวันอังคาร 22 ก.พ. 2565
