รายงานโดย ปรีดี บุญซื่อ
เมื่อกลางปี 2013 Talea de Castro หมู่บ้านห่างไกลในจังหวัด Oaxaca ของเม็กซิโก มีชื่อเสียงดังไปทั่วโลก เมื่อหมู่บ้านนี้ประสบความสำเร็จ ในการสร้างเครือข่ายโทรศัพท์มือถือของหมู่บ้านขึ้นมาได้เอง (do-it-yourself- DIY) สื่อมวลชนจากทั่วโลกเดินทางไปทำข่าว เรื่องความสำเร็จของหมู่บ้าน กลายเป็นตัวอย่างการต่อสู้กับบริษัทยักษ์ใหญ่โทรคมนาคม ที่ถือผลกำไรมาก่อนบริการประชาชน
หากไม่มีระบบเครือข่าย โทรศัพท์มือถือก็กลายเป็นอุปกรณ์ไร้ประโยชน์ เพราะไม่สามารถทำงานหลักๆได้ นอกจากนำไปใช้ถ่ายรูปหรือฟังเพลง ส่วนใหญ่บริษัทระบบเครือข่ายโทรศัพท์มือถือ จะดำเนินงานมีผลกำไร เพราะมีคนสมัครสมาชิกเพื่อใช้บริการในจำนวนที่มากพอ หากในพื้นที่ใดพื้นที่หนึ่ง มีจำนวนคนอาศัยอยู่ไม่มาก บริษัทโทรศัพท์มือถือก็จะไม่ลงทุนโครงสร้างพื้นฐานในพื้นที่นั้น
กำไรมาก่อนบริการชุมชน
บทความของ BBC ชื่อ Mobile phone network launched by remote town กล่าวว่า นับจากกลางปี 2013 หมู่บ้านห่างไกลของเม็กซิโกชื่อ Talea de Castro ที่มีคนอาศัยอยู่ 2,500 คน ก็มีระบบเครือข่ายโทรศัพท์มือถือของตัวเองขึ้นมา คนในหมู่บ้านที่ใช้บริการ จ่ายเงินค่าบริการรายเดือนที่ไม่แพง ให้กับระบบเครือข่ายโทรศัพท์มือถือของหมู่บ้าน เพื่อไม่ให้ระบบเครือข่ายทำงานมากเกินไป ชาวบ้านใช้โทรศัพท์มือถือครั้งหนึ่งนานไม่เกิน 5 นาที
หนังสือชื่อ Connected (2020) เขียนถึงเรื่องนี้ไว้ว่า เมื่อต้นทศวรรษ 2000 ชาวบ้านหลายคนในหมู่บ้าน Talea de Castro เริ่มซื้อโทรศัพท์มือถือ ในเวลาที่เดินทางเข้าไปในเมือง จะได้ใช้ติดต่อญาติพี่น้อง หรือค้าขาย เวลาต่อมา ชาวบ้านเหล่านี้ก็ไปยื่นเรื่องขอให้บริษัทโทรศัพท์มือรายใหญ่ของเม็กซิโก Telcel ขยายเครือข่ายบริการมายังหมู่บ้านแห่งนี้
ตัวแทน Telcel บอกกับชาวบ้านว่า การขยายเครือข่ายไปยังพื้นที่ห่างไกล มีค่าใช้จ่ายสูงมาก ทั้งๆที่ America Movil บริษัทแม่ของ Telcel เป็นบริษัทที่มั่งคั่งที่สุดของเม็กซิโก มีมูลค่าตลาดถึง 71 พันล้านดอลลาร์ เจ้าของคือ Carlos Slim มหาเศรษฐีที่ร่ำรวยสุดของโลก หน่วยงานโทรคมนาคมของรัฐเอง มีพันธะที่จะต้องให้หลักประกันแก่ชนบท ในการเข้าถึงการบริการโทรศัพท์มือถือ แต่เม็กซิโกไม่มีกฎหมายกำหนดให้บริษัทโทรศัพท์มือถือ ต้องให้บริการแก่ชุมชนในชนบท
บริษัท Telcel ยังกำหนดเงื่อนไขไว้ว่า หากลงทุนไปแล้ว ชุมชนต้องให้หลักประกันว่า จะต้องมีคนสมัครเป็นสมาชิกใช้บริการ 10,000 คน ซึ่งเป็นเรื่องเป็นไปไม่ได้ เพราะหมู่บ้าน Talea de Castro มีคนอาศัยอยู่เพียง 2,500 คน หน่วยงานรัฐในท้องถิ่นพยายามหาทางออก โดยส่งวิศวกรไปสำรวจ หากจะไปสร้างเสาสัญญาณขึ้นมา จะต้องลงทุน 300,000 ดอลลาร์สหรัฐฯ
เครือข่ายมือถือ DIY ของหมู่บ้าน
ในเดือนพฤศจิกายน 2011 มีการประชุมสัมมนาเรื่องสื่อชุมชนที่หมู่บ้าน Talea de Castro ทำให้คนสองคนได้มาพบกัน คือ Peter Bloom ผู้เชี่ยวชาญการพัฒนาชนบทจากสหรัฐฯ และ Erick Huerta นักกฎหมายด้านโทรคมนาคมของเม็กซิโก การมาพบกันของสองคนนี้ ทำให้ในที่สุด เกิดการพัฒนาเครือข่ายโทรศัพท์มือถือของหมู่บ้านTelea de Castro ขึ้นมา
ทั้งสองคนไม่เคยรู้จักกันมาก่อน แต่มีเป้าหมายเดียวกัน คือหาทางทำให้ชุมชนในชนบท สามารถเข้าถึงเครือข่ายโทรศัพท์มือถือในราคาไม่แพง Peter Bloom เคยทำงาน NGO ในไนจีเรียมาก่อน โดยเขาหาทางส่งเสริมให้ชาวบ้านเข้าถึงเครือข่ายโทรศัพท์มือถือ เพื่อที่จะใช้บันทึกกรณีการละเมิดสิทธิมนุษยชน หรือการทำลายสิ่งแวดล้อม
ในปี 2010 Peter Bloom ได้ตั้งองค์กรไม่แสวงหากำไรชื่อ Rhizomatica ที่มีเป้าหมายขยายบริการโทรศัพท์มือถือ ไปยังชุมชนคนท้องถิ่นทั่วโลก คำว่า Rhizomatica หมายถึงรากใต้ดินของต้นไม้ ที่แผ่กระจายในแนวราบ Erick Huerta ได้เข้ามาร่วมงานภายใต้องค์กร Rzizomatica หลังจากมาร่วมงาน Erick Huerta กล่าวว่า
“ระบบโทรศัพท์มือถือ จะไม่มีโครงสร้างแบบรวมศูนย์ส่วนกลาง แต่ละส่วนทำงานอย่างเป็นอิสระ แต่การร่วมมือระหว่างส่วนต่างๆ ทำให้การทำงานดีขึ้น”
ทั้ง Peter Bloom และ Erick Huerta ไม่รู้ว่า การมีระบบเครือข่ายโทรศัพท์มือถือแบบอิสระ เป็นเรื่องที่ผิดกฎหมายหรือไม่ ตัว Erick Huerta คิดว่า สิ่งที่กำลังพยายามทำกันอยู่นี้ อาจผิดกฎหมายก็ได้ หรือไม่ผิดกฎหมายก็ได้ หากมีปัญหาทางกฎหมายในเรื่องนี้ จะต้องไปหาทางไปแก้ปัญหาผ่านทางรัฐสภา
ในปี 2012 มีการพัฒนาซอฟต์แวร์ฟรีชื่อ OpenBTS ที่ทำให้โทรศัพท์ถือถือสามารถติดต่อสื่อสารกันได้ภายในขอบเขตพื้นที่ของสถานี และยังทำให้โทรศัพท์มือถือสามารถติดต่อกับโลกภายนอกจากวิธีการที่เรียกว่า VoIP (Voice over Internet Protocol)
องค์กร Rhizomatica จึงหาทางที่จะนำเอาระบบนี้มาใช้ เพราะเป็นระบบเครือข่ายที่ต้องการแค่ไฟฟ้า กับการเชื่อมต่อกับอินเตอร์เน็ตเท่านั้น เวลาเดียวกัน Erick Huerta ก็สามารถโน้มน้าวให้หน่วยงานโทรคมนาคมของเม็กซิโก เห็นชอบกับเรื่องที่หมู่บ้านห่างไกล สามารถที่จะมีระบบเครือข่ายมือถือของตัวอง
หนังสือ Connected เขียนไว้ว่า เดือนมีนาคม 2013 ระบบโทรศัพท์มือถือของหมู่บ้าน Talea de Castro ก็พร้อมที่จะเริ่มทำการทดสอบ ชาวบ้านช่วยกันติดตั้งเสาสัญญาณที่ใจกลางหมู่บ้าน เพราะคิดว่าเป็นจุดที่จะทำให้ส่งสัญญาณครอบคลุมทั่วหมู่บ้าน คณะทำงานทำงานกันอย่างเงียบๆ เพราะหากล้มเหลวขึ้นมา จะไม่รู้สึกอับอาย จากนั้นก็เริ่มกดปุ่มให้ระบบเครือข่ายทำงาน และใช้โทรศัพท์เป็นเครื่องมือถือจับสัญญาณ
การทดลองประสบความสำเร็จ ชาวบ้านหลายคนออกมานอกบ้านพร้อมกับโทรศัพท์มือถือ พร้อมกับพูดว่า “เรามีบริการมือถือแล้ว” บางคนบอกว่า สามารถโทรไปหาญาติที่เมือง Oaxaca ที่ผ่านมานั้น ชาวบ้านหลายคนซื้อมือถือ แต่ไม่มีรู้ว่าจะใช้งานได้อย่างไร ยกเว้นเอามาใช้ถ่ายรูป ส่วนที่สถานีเครือข่ายมือถือของหมู่บ้าน คอมพิวเตอร์ลงทะเบียนคนใช้มือถือได้กว่า 400 คน และจำนวนเพิ่มมากขึ้นเรื่อยๆ
ลดความเหลื่อมล้ำทางดิจิทัล
หนังสือ Connected กล่าวว่า ระบบเครือข่ายมือถือชุมชนได้รับความนิยมมาก ในไม่กี่เดือน มีคนมาลงทะเบียนเป็นสมาชิก 700 ราย คิดค่าธรรมเนียมรายเดือน 40 เปโซ หรือ 3 ดอลลาร์สหรัฐฯ แบ่งเงินให้กับฝ่ายบัญชีของกรรมการมือถือหมู่บ้าน 25 เปโซ และอีก 15 เปโซ เป็นค่าใช้จ่ายการดูแลระบบ
การคิดค่าบริการมือถือของชุมชนถูกอย่างมาก การโทรศัพท์ภายในหมู่บ้าน ไม่มีค่าบริการ ส่วนการโทรไปสหรัฐฯ มีค่าใช้จ่ายแค่ 15 เซนต์ต่อนาที หรือราวๆ 1 ใน 10 ของค่าโทรศัพท์ผ่านระบบโทรศัพท์พื้นฐาน เดิมชาวบ้านโทรศัพท์ไปสหรัฐฯผ่านทางตู้โทรศัพท์พื้นฐาน ในเวลา 5 นาที จะเสียเงินเท่ากับค่าจ้างรายวันในหมู่บ้าน
ระบบมือถือของหมู่บ้าน Talea de Castro ได้รับความนิยมมาก จนมีปัญหาการทำงานเกินที่ระบบจะรับได้ ซึ่งระบบสามารถรองรับการใช้โทรศัพท์พร้อมกันไม่เกิน 7 ครั้ง และกรรมการหมู่บ้านกำหนดให้การใช้โทรศัพท์แต่ละครั้งไม่เกิน 5 นาที
ความสำเร็จในการสร้างเครือข่ายมือถือของหมู่บ้าน Talea de Castro กลายเป็นแบบอย่างให้กับหมู่บ้านอีกหลายแห่งในเม็กซิโก เมื่อสิ้นปี 2015 เกือบ 20 หมู่บ้านมีเครือข่ายถือถือของตัวเอง โดยการสนับสนุนของ Rhizomatica ต่อมา เครือข่ายหมู่บ้านเหล่านี้ ได้ตั้งองค์กรไม่แสวงหากำไร Telecomunicaciones Indigenas Comunitarias (TIC) ขึ้นมา TIC กลายเป็นหน่วยงานที่ได้รับใบอนุญาตจากรัฐบาล ในการให้บริการเครือข่ายมือถือแก่หมู่บ้านกว่า 1 พันแห่ง วัตถุประสงค์ของ TIC คือลดความเหลื่อมล้ำทางดิจิทัล
แต่ระบบมือถือของหมู่บ้าน ก็ทำให้วิถีชีวิตของคนใน Talea de Castro เปลี่ยนแปลงภายในชั่วข้ามคืน ชาวบ้านสามารถโทรศัพท์ถามญาติที่ไร่ขาวโพดว่า ต้องการสิ่งของอะไรบ้าง แทนที่จะต้องเดินไปนาน 2 ชั่วโมงเพื่อไปถามเรื่องนี้ การสื่อสารของชาวบ้านที่เคยเป็นแบบตัวต่อตัว ก็เปลี่ยนมาเป็นการพูดคุย ผ่านจอโทรศัพท์มือถือมากขึ้น
เอกสารประกอบ
Connected: How a Mexican Village Built Its Own Cell Phone Network, Roberto J. Gonzalez, University of California Press, 2020.
Mobile phone network launched by remote town, 2 September 2013, bbc.com
Forgotten by telecom firms, Mexican town runs cell service, September 01, 2013, taipeitimes.com
