กิตติพงษ์ เรือนทิพย์ และจารุวรรณ เหล่าสัมฤทธิ์ – Krungthai COMPASS
ข่าวเกี่ยวกับภาวะเศรษฐกิจหดตัวของไอซ์แลนด์จากการที่สายการบินต้นทุนต่ำสายการบินหนึ่งปิดตัวลงอย่างกระทันหันในช่วงมีนาคมที่ผ่านมา ดูจะไม่ได้เป็นข่าวใหญ่ในไทยนัก แต่หากพิจารณารายละเอียดแล้ว จะพบว่าทั้งเศรษฐกิจของไทยและไอซ์แลนด์ต่างพึ่งพิงเม็ดเงินจากนักท่องเที่ยวต่างชาติอย่างมากคล้ายคลึงกัน
กรณีที่เกิดขึ้นกับไอซ์แลนด์จึงเป็นบทเรียนที่ดีให้กับไทยได้ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในช่วงที่หลายสายการบินกำลังเผชิญหน้ากับความท้าทายหลายอย่าง ไม่ว่าจะเป็นราคาน้ำมันที่สูงขึ้น ตลอดจนการแข่งขันที่เพิ่มมากขึ้นโดยในส่วนแรกของบทความ Krungthai COMPASS ขอกล่าวถึงสถานการณ์ที่เกิดขึ้นในช่วงต้นปีที่ผ่านมานี้ก่อน
สายการบินต้นทุนต่ำของไอซ์แลนด์ปิดตัว เศรษฐกิจไอซ์แลนด์ทรุดมากที่สุดในรอบ 10 ปี?
ในช่วงปลายเดือนมีนาคม ปี 2019 WOW air ซึ่งเป็นสายการบินต้นทุนต่ำรายใหญ่ของไอซ์แลนด์ ประกาศยุติการดำเนินการและยกเลิกเที่ยวบินทั้งหมดอย่างกระทันหันในวันเดียวกัน จากปัญหาการขาดสภาพคล่องทางการเงินอย่างหนัก ด้วยปัจจัยหลายอย่างประกอบกัน ไม่ว่าจะเป็น การขยายธุรกิจที่เร็วและมากเกินไป สภาพการแข่งขันของธุรกิจสายการบินที่เพิ่มสูงขึ้น ราคาน้ำมันที่เพิ่มสูงขึ้น ตลอดจนการประสบภาวะขาดทุนติดต่อกัน 2 ปี เป็นต้น
เหตุการณ์ที่เกิดขึ้นส่งผลให้นักท่องเที่ยวจำนวนมากไม่สามารถเดินทางเข้าไอซ์แลนด์ได้ จำนวนนักท่องเที่ยวที่เดินทางมาไอซ์แลนด์ในช่วง 3 เดือนถัดมา หลังจากเกิดเหตุการณ์ดังกล่าวลดลงเกือบ 20% เมื่อเทียบกับช่วงเดียวกันของปีก่อนหน้า และมีการประเมินว่านักท่องเที่ยวทั้งปีจะลดลงเหลือ 8.9 ล้านคน จากจำนวน 9.8 ล้านคนในปี 2018
หลังจากเกิดเหตุการณ์ดังกล่าวธนาคารกลางของไอซ์แลนด์ได้ทำการปรับลดประมาณการณ์การเติบโตของเศรษฐกิจจาก 1.8% เหลือเพียง 0.4% ซึ่งนับเป็นการเติบโตทางเศรษฐกิจที่ต่ำที่สุดในรอบ 10 ปี นับตั้งแต่ไอซ์แลนด์ประสบปัญหาวิกฤติทางการเงินในช่วงปี 2008-2011 นอกจากนี้แล้ว ก็ยังมีการปรับการคาดการณ์ตัวเลขการว่างเงินเพิ่มขึ้นจาก 3.1% เป็น 3.9% ด้วยเช่นกัน (รูปที่ 1-2)
ทำไมแค่สายการบินปิดตัวถึงส่งผลกระทบกับเศรษฐกิจมากขนาดนี้?
ไม่บ่อยนักที่เราจะพบการที่บริษัทหรือสายการบินเดียวปิดตัวลงจะกระทบเศรษฐกิจทั้งประเทศ แต่ด้วยความที่ GDP ของไอซ์แลนด์พึ่งพิงเม็ดเงินจากนักท่องเที่ยวต่างชาติถึง 12% นักท่องเที่ยวกว่า 90% ก็เดินทางมาเที่ยวไอซ์แลนด์ทางอากาศ และ WOW air ก็เป็นสายการบินซึ่งนำนักท่องเที่ยวต่างชาติสัดส่วนกว่า 30% เข้ามาในประเทศในปี 2018 ดังนั้นเมื่อ WOW air ยุติการดำเนินการอย่างกระทันหัน จึงทำให้เกิดผลกระทบด้านลบต่ออุตสาหกรรมท่องเที่ยวและเศรษฐกิจไอซ์แลนด์อย่างหนัก
แล้วเหตุการณ์นี้เกี่ยวข้องอะไรกับไทย?
เรามองว่าเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นกับไอซ์แลนด์สามารถนำมาเปรียบเทียบกับไทยได้ เนื่องจากไทยมีปัจจัยหลายอย่างที่คล้ายคลึงกับไอซ์แลนด์ ยกตัวอย่างเช่น
ประการที่ 1: เศรษฐกิจของทั้งไอซ์แลนด์และไทยพึ่งพิงเม็ดเงินจากนักท่องเที่ยวต่างชาติถึงประมาณ 12 % ไทยกับไอซ์แลนด์มีความคล้ายคลึงกันอย่างมากในเรื่องความสำคัญของอุตสาหกรรมท่องเที่ยวกับเศรษฐกิจในประเทศ โดยเมื่อดูข้อมูลย้อนไปในช่วงปี 2011-2018 จะพบว่าจำนวนนักท่องเที่ยวที่มาไทยเพิ่มขึ้นจาก 19 ล้านคนเป็น 38 ล้านคน หรือโตเฉลี่ยปีละ 11.9% ในขณะที่ไอซ์แลนด์นักท่องเที่ยวเพิ่มขึ้นจาก 5 แสนคน เป็น 2.2 ล้านคน หรือโตเฉลี่ยปีละ 22% (รูปที่ 3)
สำหรับเหตุผลที่นักท่องเที่ยวเติบโตอย่างมากในกรณีของไอซ์แลนด์คือการอ่อนตัวของค่าเงินหลังวิกฤติเศรษฐกิจปี 2008 ในขณะที่กรณีของไทยมาจากการเติบโตอย่างก้าวกระโดดของนักท่องเที่ยวจีนที่มาไทย โดยนักท่องเที่ยวส่วนใหญ่ที่มาเที่ยวไทย ประมาณ 80% เดินทางมาด้วยเครื่องบิน
หมายเหตุ : สัดส่วนรายได้นักท่องเที่ยวต่อจีดีพี เป็นข้อมูล ณ ปี 2017 ส่วนข้อมูลอื่นเป็นตัวเลข ณ ปี 2018
ด้วยจำนวนนักท่องเที่ยวที่เพิ่มสูงขึ้น ทำให้ความสำคัญของภาคการท่องเที่ยวต่อ GDP ของทั้งไทยและไอซ์แลนด์เพิ่มขึ้นอย่างมาก จากที่เคยมีสัดส่วนต่อ GDP เพียง 4-5% ในช่วงปี 2011 เป็นมีสัดส่วนถึง 12% ในปี 2018 (รูปที่ 4) การที่เม็ดเงินจากนักท่องเที่ยวต่างชาติเป็นสัดส่วนกว่า 12% ของ GDP ถือว่าค่อนข้างสูง (เม็ดเงินดังกล่าว มีมูลค่าสูงกว่ามูลค่าการการโอนกรรมสิทธิ์ที่อยู่อาศัยทั้งปีถึง 2.5-3 เท่า) เมื่อเทียบกับหลายประเทศ ยกตัวอย่างเช่น เกาหลีใต้และญี่ปุ่นมีสัดส่วนดังกล่าวประมาณ 1% ในขณะที่มาเลซียและสิงคโปร์มีสัดส่วนดังกล่าวประมาณ 6% เป็นต้น
อย่างไรก็ดี ทั้งนี้ไม่ได้ต้องการสื่อว่าสัดส่วนที่สูงนี้เป็นสิ่งที่ดีหรือไม่ดี แต่ก็ปฏิเสธไม่ได้เช่นกันว่า นักท่องเที่ยวต่างชาติมีความสำคัญต่อเศรษฐกิจของทั้งไทยและไอซ์แลนด์อย่างมาก (คิดง่ายๆว่านักท่องเที่ยวลดลง 10% ก็สามารถทำให้ GDP โตน้อยกว่าเดิมถึงกว่า 1% แล้ว)
หมายเหตุ : รายได้จากนักท่องเที่ยวคำนวณจากค่าใช้จ่ายเฉลี่ยต่อหัวของนักท่องเที่ยวคูณจำนวนนักท่องเที่ยว และพิจารณารายได้จากนักท่องเที่ยวต่างชาติในสกุลเงินท้องถิ่น
ประการที่ 2: ทั้งไทยและไอซ์แลนด์พึ่งพิงนักท่องเที่ยวชาติหลักๆจากไม่กี่ประเทศ โดยในกรณีของของไอซ์แลนด์ นักท่องเที่ยวกว่า 40% มาจากสหรัฐฯและสหราชอาณาจักร ในขณะที่ในกรณีของไทย นักท่องเที่ยวจีนมีสัดส่วนประมาณ 32% จากจำนวนนักท่องเที่ยวต่างชาติทั้งหมด (รูปที่ 5) ซึ่งการที่ประเทศหนึ่งต้องพึ่งพิงนักท่องเที่ยวจากประเทศหนึ่งในสัดส่วนที่สูง ก็ทำให้ภาคการท่องเที่ยวมีความเสี่ยงเพิ่มขึ้นในกรณีที่ประเทศต้นทางไม่มาท่องเที่ยวอย่างกระทันหันด้วยเหตุผลต่างๆ (ไม่ว่าจะเป็นประสบภัยธรรมชาติ ปัญหาเศรษฐกิจ หรือสายการบินหลักเกิดปิดตัวอย่างกระทันหันอย่างในกรณีของไอซ์แลนด์)
ประการที่ 3: ธุรกิจสายการบินกำลังเผชิญความท้าทายรอบด้าน ไม่ว่าจะเป็นสายการบินไทยซึ่งเป็นสายการบินที่นำนักท่องเที่ยวต่างชาติเข้าไทยมากที่สุด (คิดเป็นสัดส่วน 30% ของนักท่องเที่ยวต่างชาติที่เดินทางเข้าไทยทางอากาศทั้งหมด) กำลังประสบภาวะขาดทุนต่อเนื่อง โดยในช่วงครึ่งปีแรกของปี 2019 ขาดทุนสุทธิกว่า 6,400 ล้านบาท และมียอดขาดทุนสะสมตั้งแต่ปี 2015 กว่า 33,000 ล้านบาท (ข้อมูลจาก SET)
สำหรับสายการบิน Thai Air Asia และ Thai Lion Air ซึ่งเป็นสายการบินลำดับ 2 และ 3 ที่นำนักท่องเที่ยวต่างชาติที่ไทยก็มีผลประกอบการไม่สู้ดีนัก โดยเฉพาะ Thai Lion Air ซึ่งกำลังประสบภาวะขาดทุนต่อเนื่อง 5 ปีติดต่อกัน เป็นมูลค่าการขาดทุนสะสมกว่า 8,400 ล้านบาท เฉพาะการขาดทุนในปี 2018 มีมูลค่ากว่า 4,600 ล้านบาท (ข้อมูลจากกรมพัฒนาธุรกิจการค้า) ในกรณีของ Thai Air Asia แม้จะยังไม่ประสบปัญหาขาดทุน แต่ด้วยการแข่งขันที่มากขึ้น และต้นทุนค่าน้ำมันที่เพิ่มสูงขึ้น ก็ทำให้ผลประกอบการของ Thai Air Asia ในครึ่งปีแรก 2019 มีกำไรเพียงแค่ 25 ล้านบาทเท่านั้น (ข้อมูลจาก SET)
แล้วไทยจะเป็นอย่างไอซ์แลนด์หรือไม่?
ถึงแม้ว่าไทยจะมีปัจจัยหลายอย่างที่คล้ายคลึงกับไอซ์แลนด์ แต่เราไม่คิดว่าไทยมีโอกาสจะเกิดเหตุการณ์อย่างไอซ์แลนด์สูงนัก และถึงเกิดก็คงไม่รุนแรงเท่า ด้วยประการแรก โอกาสที่สายการบินไทยจะยุติการดำเนินการอย่างกระทันหันเป็นไปได้ยาก เนื่องจากการบินไทยเป็นรัฐวิสาหกิจแตกต่างกับ WOW air ซึ่งเป็นบริษัทเอกชน และแม้สายการบินต้นทุนต่ำต่างๆจะกำลังประสบภาวะขาดทุน แต่ก็มีสัดส่วนการนำนักท่องเที่ยวต่างชาติเข้าสู่ไทยน้อยกว่าในกรณีของ WOW air (รูปที่ 6)
ประการที่สอง ไทยมีสายการบินหลักๆที่นำนักท่องเที่ยวเข้าไทยหลากหลายกว่าไอซ์แลนด์ซึ่งมีสายการบินหลักที่นำนักท่องเที่ยวเข้าประเทศเพียงแค่ 2 กลุ่มสายการบินเท่านั้น ดังนั้นแม้ว่าสายการบินใดสายการบินหนึ่งจะหยุดให้บริการไป ก็มีความเป็นไปได้ที่นักท่องเที่ยวจะยังสามารถเดินทางมาไทยได้ด้วยสายการบินอื่น (รูปที่ 6) อย่างในกรณีของนักท่องเที่ยวจีนซึ่งเป็นชาติที่มาเที่ยวไทยมากที่สุด เราพบว่ามีกว่า 32 สายการบินที่นำนักท่องเที่ยวจีนบินตรงมาที่ไทย และไม่ได้มีสายการบินใดที่มีสัดส่วนการนำนักท่องเที่ยวจีนเข้าไทยเกินกว่า 15% (รูปที่ 7)
บทสรุป
อย่างไรก็ดี แม้จะประเมินว่าความเสี่ยงในเรื่องนี้ของไทยจะไม่เท่ากับไอซ์แลนด์ แต่จากข้อมูลต่างๆก็แสดงให้เห็นว่า ธุรกิจท่องเที่ยวและเศรษฐกิจไทยมีความเสี่ยงเฉพาะตัว จากการพึ่งพาอุตสาหกรรมการบินซึ่งกำลังเผชิญหน้ากับความท้าทายอยู่ โดยปัจจัยเสี่ยงดังกล่าวเป็นสิ่งที่หลายฝ่ายอาจยังไม่ได้ให้ความสนใจนัก
ดังนั้นความสำคัญของการสร้างการกระจายตัวของนักท่องเที่ยวที่มาจากชาติต่างๆที่หลากหลายจึงมีความสำคัญยิ่งขึ้น สำหรับผู้ประกอบการที่อยู่ในธุรกิจท่องเที่ยว สิ่งที่ควรจับตาจึงมิได้มีเพียงแค่เรื่องค่าเงิน และภาวะเศรษฐกิจในประเทศของนักท่องเที่ยวที่มาเที่ยวเท่านั้น หากแต่รวมถึงผลประกอบการของสายการบินที่พานักท่องเที่ยวเหล่านั้นเข้ามาด้วยเช่นกัน
ข่าวหรือบทความที่เกี่ยวข้อง
