สฤณี อาชวานันทกุล
ใครๆ ก็รู้ว่าการเซ็นเซอร์อยู่คู่กับสังคมไทยมาช้านาน ทำความรำคาญแก่ผู้เสพสื่อและรังควานผู้สร้างสื่อด้วยการใช้อำนาจอย่างไม่เคยมีมาตรฐาน แต่ต้นเดือนสิงหาคม 2557 กองเซ็นเซอร์สั่งแบนเกมคอมพิวเตอร์เกมหนึ่งด้วยเหตุผลประหลาดที่ผู้เขียนไม่เคยพบเคยเห็นมาก่อน
เหตุเกิดเมื่อบริษัท นิว อีร่า (New Era) ผู้นำเข้าเกมจากต่างประเทศ โพสข้อความบนเฟซบุ๊กของบริษัทว่า
“นิว อีร่า ขอแจ้งให้ทราบว่า ผลการตรวจพิจารณาเกม Tropico 5 จากสำนักพิจารณาภาพยนตร์และวีดิทัศน์ กรมส่งเสริมวัฒนธรรม ปรากฎว่าคณะกรรมการฯ มีมติไม่อนุญาต เนื่องด้วยเนื้อหาเกมบางส่วนอาจกระทบต่อความสงบเรียบร้อยของประเทศ จึงทำให้ทำให้บริษัทฯ ไม่สามารถวางจำหน่ายเกม Tropico 5 ได้”
หลังจากนั้นไม่กี่วัน ชาย นครชัย อธิบดีกรมส่งเสริมวัฒนธรรม ก็ให้สัมภาษณ์หนังสือพิมพ์ The Nation ขยายความว่า เหตุผลที่สั่งแบนคือ “เกมนี้ให้ผู้เล่นตั้งชื่อประเทศและผู้นำหรือกษัตริย์ได้ตามชอบใจ ฉะนั้นเนื้อหาจึงเข้าข่ายหมิ่นพระบรมเดชานุภาพ อาจส่งผลกระทบต่อความมั่นคงและศักดิ์ศรีของชาติได้ …เกมนี้มีหลายฉากในยุค “จักรวรรดินิยม” ที่ผู้เล่นทุกคนต้องเล่นให้ผ่านก่อนที่จะเข้าสู่ยุคต่อไปได้ ฉากยุคจักรวรรดินิยมมักจะล้อเลียนสถาบันกษัตริย์ ดังนั้น[กองเซ็นเซอร์]จึงมองว่าเกมนี้ละเมิดรัฐธรรมนูญไทยทุกฉบับที่แล้วมา …การเล่นเกมแตกต่างจากการดูภาพยนตร์ตรงที่ให้คนเล่นแสดงออกซึ่งความเชื่อของตัวเองโดยไม่ต้องเกรงกลัวกฎหมาย ฉะนั้นจึงไม่เหมาะสมที่จะเผยแพร่เกมแบบนี้ โดยเฉพาะในสถานการณ์ปัจจุบัน”
หลังจากที่ได้เล่น Tropico 5 ผู้เขียนก็ยืนยันได้ว่า “เหตุผล” ที่กองเซ็นเซอร์อ้างนั้นไม่เป็นเหตุเป็นผลอย่างยิ่ง ตั้งแต่ข้ออ้างที่ว่าเกมนี้ให้ผู้เล่นตั้งชื่อกษัตริย์ตามใจชอบ ที่จริงเกมไม่ได้ให้เราตั้งชื่อกษัตริย์ และกษัตริย์ก็ไม่ใช่ตัวเอกในเกม ตัวละครเอกคือตัวเรา เล่นเป็น “เอล เปรสิเดนเต้” หรือ “ท่านผู้นำ” ได้รับมอบหมายจากกษัตริย์นิรนามให้มาปกครองเกาะอาณานิคมแห่งหนึ่งในประเทศสมมุติ สักพักเราจะอยากประกาศเอกราช แยกตัวเป็นอิสระเมื่อได้เสียงสนับสนุนเกิน 50% จากประชาชน จากนั้นประเทศเกิดใหม่จะพัฒนาไปทางไหนก็ขึ้นอยู่กับเรา เจ้าจักรวรรดิไม่เกี่ยวอีกต่อไป
(ยังไม่นับว่ากษัตริย์ในเกมนี้ดูบริบทก็รู้ว่าหมายถึงมหาอำนาจยุโรปที่เป็นจักรวรรดินิยมจริงๆ ในประวัติศาสตร์ เช่น อังกฤษ ฝรั่งเศส หรือสเปน ไม่มีอะไรที่พาดพิงถึงกษัตริย์ไทยในอดีตเลย อย่าว่าแต่รัชกาลปัจจุบันหรือพระบรมวงศานุวงศ์)
ด้วยเหตุนี้ ผู้เขียนจึงคิดว่ากองเซ็นเซอร์ไม่ได้สั่งแบนเพราะเหตุผลใดๆ ที่เกี่ยวข้องกับสถาบันกษัตริย์แต่อย่างใด ที่อ้างเช่นนั้นเพราะอยาก “โหนเจ้า” สกัดเสียงวิพากษ์วิจารณ์เสียมากกว่า
ส่วนข้ออ้างที่ว่า “การเล่นเกมแตกต่างจากการดูภาพยนตร์ตรงที่ให้คนเล่นแสดงออกซึ่งความเชื่อของตัวเองโดยไม่ต้องเกรงกลัวกฎหมาย” ฟังแล้วยิ่งน่าฉงน เพราะเป็นคำพูดแบบกำปั้นทุบดิน เกมทุกวันนี้หลายร้อยเกมหรืออาจจะเป็นพันให้เราทำกิจกรรมที่ผิดกฎหมายในโลกจริง ตั้งแต่ฆ่าคน ปล้นร้านค้า ฉกชิงวิ่งราว โกงเงินลูกค้า ฯลฯ
แต่ทั้งหมดนั้นคือเกม! ถ้ากองเซ็นเซอร์จะไปไล่แบนเกมที่ให้เราทำผิดกฎหมาย ผู้เขียนคิดว่าคงจะมีแต่เกมสั่งสอนน่าเบื่อเท่านั้นที่ไม่ถูกแบน
ถ้าเหตุผลที่กองเซ็นเซอร์อ้างไม่น่าจะใช่เหตุผลที่แท้จริง แล้วเหตุผลที่แท้จริงของการแบน Tropico 5 น่าจะเป็นอะไร?
ผู้เขียนคิดว่า Tropico 5 น่าจะถูกแบนเพราะกองเซ็นเซอร์อยาก “เอาใจ” คณะรักษาความสงบแห่งชาติ หรือ คสช. มากกว่า เพราะเกมนี้ชี้ “ต้นทุน” ของการรักษาอำนาจแบบเผด็จการทหารได้เป็นอย่างดี มีเครื่องมือมากมายให้เราใช้เพื่อรวบอำนาจให้อยู่ในมือของเราและตระกูลเราไปชั่วกัลปาวสาน (เมื่อเราตาย ทายาทจะขึ้นครองอำนาจต่อ) ตั้งแต่การออกกฎหมาย สั่งดิสเครดิตหรือถึงขั้นลอบสังหารคนที่เราไม่ชอบ โกงเลือกตั้ง โฆษณาชวนเชื่อผ่านสื่อ แอบโกงเงินประชาชนเข้าบัญชีส่วนตัวที่ธนาคารสวิส ไปจนถึงการเขียนรัฐธรรมนูญ
รัฐธรรมนูญในเกมนี้ฉีกไม่ได้ง่ายๆ ต้องรอ 60 เดือนจึงจะแก้ใหม่ได้ หัวข้อรัฐธรรมนูญที่เราเลือกได้ เช่น จะให้ใครมีสิทธิเลือกตั้ง (ผู้ชาย/คนรวย/ทุกคน) จะให้สื่อมีอิสระเสรีหรือรัฐคุมทั้งหมด ฯลฯ เมื่อเราลงทุนวิจัย หัวข้อใหม่ๆ ในรัฐธรรมนูญก็จะโผล่มาเพิ่มเติม
การตัดสินใจทางการทูตกับนโยบายเศรษฐกิจส่งผลต่อการเมืองและสังคมบนเกาะเช่นกัน ถ้าเราเน้นการส่งออกผลผลิตทางการเกษตรเป็นหลัก อาทิ ข้าวโพด สัปปะรด น้ำตาล ประชาชนส่วนใหญ่ก็จะยากจนและไร้การศึกษา นัยว่าเด็กรู้มากไปมันก็เหนื่อย ปกครองง่ายแต่ประเทศโตช้า
ถ้าอยากพัฒนาอุตสาหกรรมสมัยใหม่ที่สร้างรายได้มากกว่า เราก็จะต้องลงทุนสร้างโรงเรียนกับมหาวิทยาลัยเพื่อสร้างแรงงานที่มีการศึกษา ซึ่งก็จะทำให้ปกครองยากขึ้น เพราะประชาชนยิ่งมีการศึกษาและฐานะดียิ่งมีข้อเรียกร้อง ตั้งแต่เสรีภาพการแสดงออก สื่อเสรี สถานบันเทิง และสิทธิการเลือกตั้ง
ยังไม่นับว่าสักพักประชาชนจะแบ่งฝักแบ่งฝ่ายตามอุดมการณ์ต่างๆ เช่น “ทหารนิยม” “คลั่งชาติ” “เคร่งศาสนา” “คอมมิวนิสต์” ฯลฯ ทำให้การรอมชอมระหว่างความต้องการของกลุ่มต่างๆ จำเป็นต่อการรักษาอำนาจ มิฉะนั้นเราก็ต้องเป็นเผด็จการสุดกู่ มีกองทัพเข้มแข็งคอยปราบกบฏและประเทศคู่อริที่ยกทัพมารุกราน
กฎหมายใน Tropico 5 ขึ้นอยู่กับยุคสมัยในเกม กฎหมายทั่วไปที่เราใช้ได้ตั้งแต่ยุคจักรวรรดินิยมมีอาทิ แจกอาหารฟรี จัดงานคอนเสิร์ต (คืนความสุขแก่ประชาชน เพิ่มคะแนนนิยม) และประกาศกฎอัยการศึก (ยกเลิกการเลือกตั้ง – ที่จริงกฎอัยการศึกในเกมนี้ไม่ค่อยสมจริงเท่าไรเพราะไม่ห้ามประชาชนออกจากบ้านมาประท้วง ไม่มีทหารออกมาตั้งป้อมลายพรางอยู่ข้างถนน)
นอกจาก Tropico 5 จะสนุกและเต็มไปด้วยอารมณ์ขันแล้ว ยังไม่มีการตัดสินใจใดๆ ในเกมที่เราได้หรือเสีย 100% หรือรู้ว่า “ถูก” หรือ “ผิด” ทุกการตัดสินใจล้วนแล้วแต่ต้องแลกได้แลกเสีย และขึ้นอยู่กับว่าเราอยากให้ประเทศพัฒนาไปทางไหน
ในเมื่อกองเซ็นเซอร์สั่งแบนเกมชั้นดีที่ไม่มีฉากความรุนแรงเลือดสาดหรือลามกอนาจารใดๆ แต่สอนผ่านระบบเกมอย่างแยบยลถึงความแตกต่างของระบอบการปกครองแบบต่างๆ และความเย้ายวนใจของการใช้วิธี “มักง่าย” ในการรักษาอำนาจการปกครอง ผู้เขียนก็อดรู้สึกไม่ได้ว่า เกมทุกวันนี้ซับซ้อนและมีวุฒิภาวะมากกว่ากองเซ็นเซอร์ไทย
ยิ่งไปกว่านั้น ระบอบการปกครองแบบไหนก็ตามที่ประชาชนพูดความจริงไม่ได้ ล้อเลียนเสียดสีก็ไม่ได้ คือระบอบการปกครองที่ไม่พึงปรารถนาเท่าไรนัก.
หมายเหตุ: ท่านใดสนใจเกมอื่นๆ เกี่ยวกับระบอบเผด็จการ ลองดูรายชื่อเกมแนวนี้ที่ดีที่สุดที่ผู้เขียนเคยเล่นได้จากบล็อกของผู้เขียน
ข่าวหรือบทความที่เกี่ยวข้อง
